Наримов Хамид Азимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Хоразм минтақавий фитонимларининг лисоний таҳлили», 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/Fil17.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
Илмий раҳбар: Дўсимов Зариббой, филология фанлари доктори, профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Юлдаш Маткаримович, филология фанлари доктори, доцент; Киличев Байрамали Эргашович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Хоразм минтақасидаги фитонимларни тўплаш ва уларни системалаштириш, минтақадаги фитонимларнинг мавзуий-семантик гуруҳларини белгилаш ва ушбу гуруҳга кирувчи сўзларни тасниф қилиш, объект материалларини луғавий қатламларга ажратиш ва таҳлил қилиш, фитонимларнинг мотивацион асосларини аниқлаш, Хоразм шевалари билан бошқа ўзбек шевалари, шунингдек, туркий ҳамда қариндош бўлмаган тиллар билан алоқаларини тадқиқ қилишда фитонимларнинг ўрни ва аҳамиятини ўрганишдан иборатдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Хоразм минтақасидаги фитонимлар мавзуий-семантик жиҳатдан сабзавот экинлари, дарахт, ўт ва бута номлари каби турларга ажратилиб, уларнинг ономастик тизимдаги лисоний мақоми ва вазифалари аниқланган;
фитонимлар тарихий-этимологик таснифи орқали тарихий-қиёсий, тавсифий ва этимологик хусусиятлари аниқланиб, таркибида содир бўлган фонетик ва морфологик ўзгаришлар очиб берилган;
фитонимларнинг генетик таҳлили орқали минтақа луғат қатламига ўзлашишнинг лингвистик ва экстралингвистик сабаблари аниқланиб, фактик материаллар асосида далилланган;
фитонимларнинг аталиш мотивларига кўра турлари белгиланиб, луғавий-маъновий хусусиятлари ва номинацион-мотивацион асослари очиб берилган;
ўсимликларнинг табиий-биологик белгилари, таққослаш, ўхшатиш, вазифавий белгиси, инонч ва ақидалар асосида номлаш ҳамда расмий мотив номинатив асоснинг кўринишлари эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Хоразм минтақасидаги фитонимик бирликларнинг тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Хоразм фитонимлари тизимида асрлар давомида вужудга келган анзират, гўштхўр, балазур, балила, долчин, зарванд, зафар, макка, муқли, мастаки, мурч, назлаўт, омила, сано, сандарак, сунбул, хурмо, ҳалила каби илмий-тарихий фитонимлар ва диалектал фитонимларнинг луғавий маъноларини билишда тадқиқот материалларидан фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг 2020 йил 25 июндаги №03-03/517-сон маълумотномаси). Натижада фитонимик бирликларнинг изоҳлари бойитишга ва мукаммаллашишга имкон яратилган;
табиат музейларидаги экспонатларнинг мазмунини шарҳлашда диссертация материалларидан фойдаланилган (Халқаро «Олтин мерос» хайрия жамоат фондининг 2020 йил 20 июндаги №01-40-20.07.20-сон маълумотномаси). Натижада музей фондида сақланаётган экспонатларнинг мазмунига доир изоҳлар ва таҳлиллар мукаммаллашиш имкони яратилган;
Хоразм Маъмун академиясида Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 17 мартдаги 49-баёни бўйича хўжалик шартномаси асосида амалга оширилган “Маҳмуд Замахшарийнинг “Муқаддимат ул-адаб” асарини таржима ва чоп қилиш” грант лойиҳасида, хусусан, асар матнида учрайдиган сўзларни тўғри табдил қилиш, изоҳлашда фойданилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Хоразм Маъмун академиясининг 2020 йил 24 июндаги №101/2-20-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида фитонимик бирликларнинг изоҳлари бойиган, мукаммаллашган;
фитонимик бирликларнинг лексик-семантик ҳамда тарихий-этимологик тадқиқи юзасидан олинган натижалардан Хоразм вилояти телерадиокомпанияси томонидан 2019 йил 20 октябрда эфирга узатилган “Тилимизни ўрганамиз” ҳамда 2020 йил 14 мартда эфирга узатилган “Мунаввар кун” дастурларининг сценарийларини ёзишда фойдаланилган (Хоразм вилояти телерадиокомпаниясининг 2020 йил 13 июндаги 2020-13-07/1041-сон маълумотномаси). Натижада мазкур манбалар кўрсатувларни маърифий ва амалий жиҳатдан бойитишга ҳисса қўшиш имконини берган.