Мирзахмедов Абдирашид Мамасидиковичнинг
фан доктори (DSc ) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): "Бағрикенглик маданияти - диний экстремизмнинг олдини олиш омили", 07.00.04 – Диншунослик (фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.DSc/Fa140.
Илмий маслаҳатчи: Назаров Қиёмиддин Нормирзаевич, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган муҳандислик-технология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.IsI./Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Каххарова Матлюба Манофовна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Усманов Маъруфжон Шокирович, фалсафа фанлари доктори, доцент; Кушаев Умиджон Рахимович, фалсафа фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: бағрикенглик маданиятини шакллантириш ва мустаҳкамлаш экстремизмнинг олдини олувчи омил эканлигини исботлаш, фалсафий таҳлиллар асосида диний-ижтимоий ҳаётнинг барқарорлигини таъминлаш бўйича илмий хулосаларни беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: жамиятнинг ижтимоий барқарорлиги ва миллий хавфсизлигини таъминлаш жараёнида аҳолининг бағрикенглик маданиятини юксалтиришнинг умумбашарий мезонлари сифатида “толерантлик” ва миллий “бағрикенглик” тамойилларининг “сабр-тоқатлилик,”, “муросаю-мадора” каби фалсафий компонентларининг мазмун-моҳияти аниқлаштирилган, ислом динининг “муроса”, “раҳмдиллик” ва “сабр-бардошлилк” тамойилларида катталарнинг ёшларга панд-насиҳат анъаналарини ўргатиш орқали лоқайдлик, бефарқлик иллатидан халос этиш экстремизмнинг олдини олишда асосий етакчи омил эканлиги асослаб берилган;
бағрикенглик маданиятининг маънавий-ахлоқий мазмуни, ижтимоий-иқтисодий, маданий тузилиши экстремизмнинг кучайишига қарши давлат, жамият ва шахс муносабатларини барқарорлаштириш учун оилавий турмуш, тадбиркорликка қулай маънавий муҳит шакллантириш “ижтимоий муросаи-мадора” тарбиявий ёндашувидан фойдаланишга мос, таянч, хусусий ва умумий натижадор компетенцияларнинг оила – мактаб – касб-ҳунар билим юрти – меҳнат жамоасидан иборат узвий тизими ишлаб чиқилган;
“Жаҳолатга қарши – маърифат” концепцияси ёшларнинг касбий малака ютуқларини эгаллаш, тадбиркорлик ва ишбилармонликка инновацион ёндашувлар, рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш, диндорларнинг ижтимоий фойдали меҳнатда фаол иштироки орқали ёшларнинг оила ва никоҳ, индивидуал ва жамоавий ҳаётида сабр-тоқатлиликнинг долзарб тамойилларини чуқур илм-маърифат, ҳикмат ва фалсафий нуқтаи-назардан ёндашув, муроса ва босиқлик одобини ҳар бир болага гўдаклик чоғидан бошлаб сингдириш мақсадга мувофиқ эканлиги асосланган;
“Билимсизликка қарши маърифат”, “жаҳолатга қарши – маърифат” фаол фуқаролик позициясини тарбиялаш орқали ижтимоий бошқарув, коррупция ва уюшган жиноятчикка қарши кураш учун ёшларда соғлом турмуш тарзи, таълим ва маънавий маданият даражасини юксалтириш, айниқса хотин-қизларга замонавий касб-ҳунарларни эгаллаш катта савоб эканлигини мактаб ёшидан бошлаб сингдириш, тадбиркорликка жалб этиш, ижтимоий бандлик орқали миллий ва диний бағрикенглик иммунитетини ривожлантиришнинг мафкуравий ташкилий-технологик, маънавий-маърифий жиҳатлари такомиллаштирилган;
бағрикенглик тамойилларининг ижтимоий-маданий омил сифатида жамият ривожланиши, экстремизм ва терроризмга қарши курашишнинг замонавий ва анъанавий мазмун-моҳиятини асослашга қаратилган диний мутаассибликка қарши туришда ёшларнинг бағрикенглик феьл-атвори, қиёфаси (имиджи, мафкуравий иммунитетни шаклланганлик даражасини аниқлашнинг саралаш босқичлари, деонтологик профессиограммаси)ни яратиш мақсадида мукофотли мусобақалар ўтказиш, таълим ва тарбия тизимида натижадорлик миллий ва умуминсонийлик аспектида таҳлилий баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Бағрикенглик маданияти экстремизмнинг олдини олиш омили сифатида ўтказилган илмий тадқиқотнинг натижалари асосида:
жамиятнинг барқарор тараққиёти ва хавфсизлигига таҳдидларга қарши бағрикенглик маданиятининг замонавий таҳлиллари юзасидан илмий-назарий ёндашувлар Ўзбекистон Республикаси Парламенти томонидан ёшларни ўзбек халқининг муқаддас қадрият ва анъаналари руҳида тарбиялашга оид давлат меъёрий акт ва қонунларини такомиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг 2019 йил 8 октябрдаги 05/1-917-сонли акти). Натижада ёшлар орасида тарқалаётган ноанъанавий маданиятга доир халқаро актларга қўшилмасликка эришилган;
ёшлар орасида умуминсоний ва миллий қадриятларни тарғиб этиш, уларни ўзбек халқининг бой маънавий меросига садоқат руҳида тарбиялаш учун диний жаҳолатга қарши маънавий-маърифий таълим ва тарбиянинг маъруза, суҳбат ва учрашув шакллари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Маънавият ва маърифат Кенгашининг дастурлари, малака ошириш ўқув режаларида таклиф ва мулоҳазалар сифатида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Маънавият ва маърифат Кенгашининг 2019 йил 14 майдаги 02-09-517-19-сон маълумотномаси). Натижада аҳоли, айниқса ёшлар орасида маънавий-ахлоқий қадриятларга ҳурмат, экстремизм ва терроризмга қарши тадбирларни самарали ташкил этилишига эришилган;
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида”ги (2017) қарорида белгиланган вазифаларнинг ижросини таъминлаш мақсадида олий таълим тизимида ёшларни юксак маънавий-ахлоқий фазилатлар руҳида тарбиялашга қаратилган илмий тадқиқотлар сифатини оширишга доир “Толерантность в нравственном воспитании молодежи” номли монографияда бағрикенглик юзасидан илмий қараш ва ёндашувлар сифатида халқаро амалиётга жорий этилган (Рига Lambert академик нашриётининг 2019 йил 9 апрелдаги 978-613-9-58240-2-сон акти). Илмий тадқиқот натижалари асосида яратилган монография Немис миллий кутубхонаси каталогига киритилишига эришилган. Илмий тадқиқот натижаларининг амалиётдаги манба ҳаволаларида 1 хирш-индекс даражасига эришилган;
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги (16.04.2018) Фармонида кўзда тутилган ўзбек халқининг минг йиллик бой илм-фан ва жаҳон цивилизациясига қўшган ҳиссасини кенг тарғиб этиш, таълим ва тарбия, ўқув жараёнида амалиётга қўллашга доир вазифалар ижросини таъминлаш борасида Республика радиоси, “Оила даврасида” ҳафтаномасида мунтазам равишда диссертация илмий натижалари маънавият сабоқлари рукнида фойдаланилган. Шу билан бирга “Оқ қўшиқлар” (2018 й.) монографияси ёшлар китобхонлиги маҳаллий ҳокимият тизимининг ахборот тарғиботида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Оила маркази ҳафтаномасининг 2019 йил 7 июндаги 01-61-сонли акти). Натижада таълим тизими ташкили ва ёшлар тарбиясига доир тамойилларга илмий ёндашув, таълим ва тарбия технологияларини тартибга солишга қаратилган оилавий бағрикенглик тарбиясида зўравонликларнинг олдини олишга эришилган.