Марданов Ҳусниддин Холбазаровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ғўзанинг G.barbadense ва G.hirsutum турига мансуб навларни гармселга бардошлигини аниқлаш ва ишлаб чиқаришга тавсия этиш”, 06.01.05 – Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.DSc/Qx146.
Илмий маслаҳатчи: Рахманкулов Мурод Саид-Акбарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/30.12.2019.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Бўриев Хасан Чутбоевич, биология фанлари доктори, профессор; Эргашев Иброхим Ташкентович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Қурбанов Аброр Ёркинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади G.hirsutum L. ва G.barbadense L., турларига мансуб районлашган, истиқболли ва янги ғўза навларининг табиий гармселга бардошлилиги ҳамда қимматли хўжалик белгилари ва морфологик кўрсаткичларига таъсирини аниқлаш, гармселга чидамли селекцион ашёларни яратиш ва ишлаб чиқаришга тавсия этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
илк маротаба, G.hirsutum L. ва G.barbadense L., турларига мансуб районлашган, истиқболли ва янги ғўза навларининг табиий гармселга бардошлилиги қиёсий баҳоланган ҳамда уларнинг қимматли-хўжалик белгилари ва морфологик кўрсаткичларига гармселнинг таъсири навларнинг генотипига боғлиқ равишда юз бериши аниқланган; 
ингичка ва ўрта толали ғўза навларига табиий гармселнинг таъсирини қиёсий баҳолаш асосида ғўзанинг гуллаш-ҳосил тўплаш даврида юз берадиган гармселга ингичка толали ғўза навларининг бардошлилиги, яъни ўрта толали ғўза навларига нисбатан ҳосил элементларининг кўп сақлаб қолиши натижасида уларнинг ҳосилдорлиги юқори бўлиши тасдиқланган;
ўрганилган ғўза навларининг ҳосил шохлари ва кўсаклар сонига, бош поясининг ўсиш тезлиги ҳамда ҳосилдорлик каби белгиларига табиий гармселнинг таъсири ғўза турлари ва навларининг ирсий жиҳатдан эрта, ўрта ва кечпишарлигига боғлиқ равишда юз бериши, яъни нисбатан тезпишар навларда гармселнинг салбий таъсири камроқ бўлиши ҳамда пишишнинг 2-7 кунгача жадаллашишига олиб келиши исботланган;
тадқиқотлар асосида ўрта толали ғўза навларининг бир дона кўсакдаги пахта вазни, 1000 дона чигит вазни, тола индекси ва тола чиқишига табиий гармселнинг салбий таъсири уларнинг ярусларда жойлашишига боғлиқ тарзда намоён бўлиши аниқланган;
юқори ҳарорат ва гармселнинг салбий таъсири натижасида ўрта толали ғўза навларининг тола узунлиги ва микронейр кўрсаткичи ингичка толалиларга нисбатан сезиларли даражада ёмонлашиши, толанинг юқори ўртача узунлиги эса, навларнинг тезпишарлик кўрсаткичларига боғлиқ равишда шаклланиши, яъни тезпишар навларга нисбатан кечпишар навларда юқори бўлиши тасдиқланган;
табиий гармсел шароитига бардошли деб топилган ғўза навларини ўзаро чатиштириш орқали яратилган F1 дурагайларида ҳосил элементларининг сақланиб қолиши ва маҳсулдорлик кўрсаткичлари бўйича асосан гетерозис ва оралиқ тарзда ирсийланиш юз бериши, яъни 20 тадан комбинацияда ижобий ва салбий гетерозис, 11 тасида ижобий ёки салбий оралиқ ирсийланиш юз бериши кузатилган; 
гармселга бардошли деб топилган ғўза навлари иштирокида яратилган F1 дурагайларида тола чиқими юқори бўлган навга хос тарзда, яъни асосан ижобий гетерозис ҳамда ижобий оралиқ ирсийланиши, тола узунлиги бўйича эса, салбий гетерозис ёки ижобий ва салбий тўлиқ доминант тарздаги ирсийланиши тасдиқланган; 
гармселга бардошли ғўза навларини ўзаро чатиштириш орқали яратилган F1 дурагайларида тола узунлиги, толанинг солиштирма узилиш кучи ва толанинг узунлик бўйича бир хиллик индекси кўрсаткичлари ижобий гетерозис ҳолда, тола микронейри эса, майин толали навларга хос салбий доминант ҳамда салбий оралиқ тарзида ирсийланиши тасдиқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўзанинг G.barbadense ва G.hirsutum турига мансуб навларни гармселга бардошлигини аниқлаш ва ишлаб чиқаришга тавсия этиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
табиий гармсел ва юқори ҳарорат шароитида бардошли деб топилган ғўзанинг Султон, Бешқаҳрамон, Истиқлол-14, Жарқўрғон, ЎзФА-703 навлари 2013-2018 йилларда Сурхондарё вилояти фермер хўжаликларида 115 минг гектардан зиёд майдонга жлорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 18-ноябрдаги №05/020-3748-сон маълумотномаси). Натижада олинган ўртача пахта ҳосилдорликка нисбатан қўшимча 2,1 ц/га кўп пахта хом ашёси етиштирилган.
толаси IV-типга мансуб яратилган Истиқлол-14 ғўза нави 2014-2018 йилларда Сухондарё ва Андижон вилоятларининг қишлоқ хўжалик корхоналари ва фермер хўжаликларида 5120 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 18-ноябрдаги №05/020-3748-сон маълумотномаси). Натижада гектаридан ўртача 30,1 центер пахта ҳосили олишга эришилган.
табиий гармселга бардошли деб топилган ингичка толали ғўзанинг тола сифати I-Iа типларга мансуб бўлган Сурхон-14, Сурхон-16, Термиз-202 ва Термиз-208 навлари 2016-2018 йилларда Сурхондарё вилоятида 10 минг гектарга яқин майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 18-ноябрдаги №05/020-3748-сон маълумотномаси). Натижада ингичка толали тола сифати I-Iа типларга мансуб бўлган ғўзадан пахта хом ашёси етиштиришга эришилган.
ғўзанинг ўрта толали С-2118 навига селекция ютуғига патент, NAP 20150015, 27.02.2017 олинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 18-ноябрдаги №05/020-3748-сон маълумотномаси). Натижада андоза навга нисбатан гектаридан ўртача 3,1 центер қўшимча пахта ҳосилини етиштиришга эришилган.