Янги Ўзбекистонни баро этиш жараёнида хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, саломатлигини муҳофаза қилиш, интилиш ва ташаббусларини қўллаб-қувватлаш, уларга муносиб меҳнат ва яшаш шароитларини яратишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Зеро, юртбошимиз таъкидлаганидек, “Аёли эъзозланган юрт қудратли бўлади”. Бу юртнинг аёллари доим эъзоздадирлар.
Мамлакатимизда аёлга бўлган муносабат ўз тарихий илдизларига эга. Аждодларимиз доимо аёлларни қадрлашга, уларга нисбатан ҳурмат ва иззатда бўлишга даъват этишган. Миллий тафаккур ҳар бир халқда кўп асрлар мобайнида шаклланади, унинг энг муҳим компонентларидан бири эса аёлларнинг оила ва жамиятдаги роли, ёш авлодни тарбиялаш масалалари ҳисобланади. Хусусан, ХХ аср бошларида миллий маърифатпарварларимиз хотин-қизларнинг ўқимишли, илмли, маданиятли, ўз жамияти учун зарур ва фойдали инсонлар бўлиб етишишларига ўз муносабатларини билдирганлар. Абдулла Авлоний: “Қизлар билим олишга ҳаммадан кўпроқ интилишлари лозим, зеро, бу билимлар билан улар келажак авлодни тарбиялайдилар”, - деб ёзган эди. Дарҳақиқат, бу масалани ҳал этмасдан тараққиётни тасаввур этиш қийин. Зеро, ривожланган жамиятларда маданиятлилик даражаси хотин-қизларга бўлган муносабат ва улар учун яратилган имкониятларга қараб белгиланади. Бу эса миллий анъаналарга ва шу билан бирга умумбашарий қадриятларга асосланган бўлмоғи даркор.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблeяси томонидан қабул қилинган “Тараққиёт мақсадларидаги фан, тeхника ва инновациялар” тўғрисидаги рeзолюцияда ушбу соҳаларда гeндeр тeнгликни таъминлаш масаласи кўтарилган бўлиб, бутун дунёда хотин-қизларнинг фан, тeхника ва инновацион ютуқлардан тeнг ва тўлақонли фойдаланишларига имкониятлар яратилишига чақирилган. БМТ қарорига кўра, 2016 йилдан бошлаб ҳар йили 11 фeвраль “Илм-фан соҳасидаги аёллар ва қизлар халқаро куни” сифатида нишонланади. Бундан кўзланган асосий мақсад аёлларнинг илм-фандаги салоҳиятига эътибор қаратиш ва қўллаб-қувватлашдан иборат.
Янги Ўзбекистонда хотин-қизларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини, гендер тенгликни таъминлаш, оила, оналик ва болаликни ҳимоя қилиш, аёллар ўртасида тадбиркорликни ривожлантириш, улар учун янги иш ўринлари яратиш, меҳнат ва турмуш шароитларини яхшилаш бўйича давлат сиёсати янги босқичга кўтарилди. Бу борада, жумладан Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш ва оила институтини мустаҳкамлаш соҳасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2018 йил 2 февралдаги ПФ-5325-сон фармони ҳамда «Хотин-қизларнинг меҳнат ҳуқуқлари кафолатларини янада кучайтириш ва тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлашга оид чора-тадбирлар тўғрисида»ги 2019 йил 7 мартдаги ПҚ-4235-сон қарорининг қабул қилинганлиги бунинг ёрқин ифодасидир. Мазкур ҳуқуқий ҳужжатлар хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, уларнинг турли соҳа ва тармоқларда ўз қобилият ва имкониятларини рўёбга чиқариши учун шарт-шароит яратиш, ҳуқуқ ва қонуний манфаатларига сўзсиз риоя қилинишини таъминлаш, оналик ва болаликни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, шунингдек, оила институтини мустаҳкамлашга хизмат қилади. Олий таълим муассасаларида 2020-2021 ўқув йилида хотин-қизларга 4 фоизли қўшимча давлат грантларининг ажратилганлиги уларга берилган яна бир имконият ва имтиёздир.
Бугун мамлакатимизда аёллар иқтисодиётнинг барча тармоқларида ўз иқтидор ва имкониятларини намоён қилмоқдалар. Хотин-қизларни янгича ёндашув, янгича ғоя ва ташаббуслар билан чиқишларига кўмак бериш давр талабига айланмоқда. Республикада амалга оширилаётган илмий фаолиятга оид давлат дастурлари доирасидаги лойиҳаларда хотин-қизларнинг фаол иштирок этаётганлиги ҳам эътиборга молик. Олима аёллар томонидан бажарилаётган илмий тадқиқотлар, саноат, қишлоқ хўжалиги, ижтимоий-маърифий ва маданий соҳаларнинг ривожига муносиб ҳисса бўлиб қўшилмоқда. Зеро, мамлакатимиз иқтисодиётининг юксалиши илм-фан ривожига боғлиқ. Бу эса ўз навбатида илм-фан соҳасида изланишлар олиб бораётган хотин-қизлар зиммасига ҳам алоҳида масъулият юклайди.
2018 йилдан буён ўтказиб келинаётган “Ўзбекистон аёлларининг 100 та энг яхши инновацион лойиҳаси” танлови диққатга сазовор. Унда ўз техник лойиҳалари, рационализаторлик таклифлари, инновацион ишланмаларини амалиётга жорий этиш истагида бўлган олималар, докторантлар, истеъдодли талаба ва ўқувчи қизлар, ихтирочилар, рационализаторлар, муҳандис конструктор, дастурчи, тадбиркор аёллар иштирок этиб келадилар. Лойиҳалар ичидан 100 та энг муносиби танлаб олиниб, уларнинг муаллифлари танлов ғолиби сифатида эътироф этилади. Илм-фан соҳасида аёлларнинг ўрнини янада ошириш учун “Олима аёллар грантлари” танловини эълон қилиниши ҳам уларни қўллаб-қувватлашда муҳим бўлиб, республикамизда хотин-қизларни илм-фанга кенг жалб қилиш, фан-таълим ва иқтисодиётнинг турли тармоқ ва соҳаларида илмий фаолият билан шуғулланаётган хотин-қизларнинг янги ғоя ва ишланмаларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантиришга хизмат қилади. Сўнгги уч йилда фан доктори (DSc) илмий даражасида тасдиқланганларнинг 32 фоизини, фалсафа доктори (PhD) илмий даражасида тасдиқланганларнинг 37 фоизини хотин-қизлар ташкил этмоқда.
Ёш олималарни турли фан соҳаларида ўз интеллектуал салоҳиятларини намойиш этишларида олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрларни мақсадли тайёрловчи таянч докторантура ва докторантура катта аҳамият касб этмоқда. Бугунги кунда республикада мавжуд олий ўқув юртидан кейинги таълим институтлари илмий салоҳиятни юксалтириш, таълим самарадорлигини ошириш ҳамда илмий ва илмий педагогик кадрлар тайёрлашни янада такомиллаштиришга хизмат қилмоқда.
2020 йил юртимизда “Илм, маърифат ва рақамли иқтисодиётни ривожлантириш йили” деб эълон қилиниши олимларимиз фаолиятини жадаллаштирди. COVID-19 пандемияси давридаги карантин шароитида диссертация ҳимояларининг онлайн шаклда йўлга қўйилиши ёш олимларни ўз вақтида ҳимояга чиқишига имконият яратди. Айниқса, муддатидан илгари ҳимояга чиқаётганларнинг кўплиги таҳсинга сазовор. Етти нафар ёш олималаримиз олий ўқув юртидан кейинги таълим институтларида таълим олаётган даврида диссертациялари ҳимояларини муваффақиятли амалга ошириб, илмий даражаларга эга бўлдилар.
Абдуллаева Мохира Захиджановна – Ўзбекистон халқаро ислом академияси таянч докторанти, Имом ал-Бухорий номидаги Давлат стипендианти. Унинг тадқиқоти кибер-макон ва ислом билан боғлиқ диний-маънавий жараёнларга бағишланган бўлиб, жумладан, ёш олима динийлик тамойилларининг конвергенцияси хусусиятларини илмий асослаб берган. Олима томонидан онлайн муҳитнинг ёшлар тарбиясига салбий таъсирининг олдини олиш ва “кибергигиена” маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш бўйича ишлаб чиқилган илмий-амалий тавсиялар эътиборга лойиқ.
Абдумаликова Феруза Бахтияровна – Тошкент тиббиёт академиясининг таянч докторанти. «Беморларнинг асосий давога тарафдорлик даражасини хавотир-депрессив ҳолатларнинг яққоллик предикторларига боғлиқликда ўрганиш» мавзусидаги диссертациясида юрак ишемик касаллиги (зўриқиш стенокардияси) бўлган беморларнинг даво жараёнига мойилликларининг психосоциал жиҳатлари баҳоланган ва уни ошириш усуллари ишлаб чиқилган. Бу эса ўз навбатида Республикада соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш чора-тадбирларини амалга ошириш доирасида аҳолига тиббий ёрдам кўрсатишнинг замонавий тизимини шакллантириш борасидаги муайян кўрсаткичдир.
Рузматова Дилфуза Мирзабаевна – Республика ихтисос-лашган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази таянч докторанти. Унинг тадқиқотида илк маротаба кўрсаткичлари ва башоратлашни асослайдиган устувор саломатлик детерминантлари (экологик ва тиббий-биологик омиллари, шу жумладан кеч ва асоратли ҳомиладорлик, яқин қариндошлик никоҳи ва ирсий мойиллик) аниқланди, болаларда касалликнинг оғирлик даражасини (юрак етишмовчилиги, юрак бўшлиқларида тромбоэмболия) аниқлаш ва ташхислаш тактикасини танлаш имконини берувчи математик дастур тақдим этилди.
Савриева Дилафруз Доутовна – Фанлар академияси Умумий ва ноорганик кимё институти таянч докторанти. Унинг тадқиқоти маҳаллий Ангрен кўмирлари асосида глицеринни тозалаш учун углеродли адсорбентлар олиш ва уларни қўллаш технологиясини такомиллаштиришга бағишланганлиги билан аҳамиятга молик. Ишда кўмирнинг кул миқдорини 1,3 марта камайтирувчи бойитишнинг бўктириш усули ишлаб чиқилган.
Абдуллаева Машхура Икромжоновна – Тошкент тиббиёт академиясининг тиббий ва биологик кимё кафедраси таянч докторанти. Унинг тадқиқоти этанол билан заҳарланиш шароитида бош мия нейромедиатор фаолияти бузилишларининг баъзи механизмларини аниқлаш ва уларни ўсимлик препаратлари билан коррекциялашга бағишланган. Чунончи, сурункали алкоголь интоксикацияси моделида бош мия ва жигарда гиперлипопероксидацияни ҳамда жигар шикастланиши синдромларини коррекциялашда проантацианидиннинг самарадорлиги исботланган.
Атабаева Наргис Батировна – Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университетининг таянч докторанти. Унинг тадқиқоти ўсмир ва илк ўспиринларда альтруизм мотивациясига асосланган хулқ-атворнинг психологик омилларини ўрганиш асосида уни ривожлантиришнинг амалий имкониятларини оширишга қаратилган. Бу эса замонавий ўзбек педагогикасидаги ютуқлардан биридир.
Ражабова Садоқат Юсуфовна - Тошкент давлат педагогика университети таянч докторанти. “Бўлажак касб таълими ўқитувчиларининг конструкторлик-технологик компетентлигини ривожлантириш методикаси” мавзусидаги диссертациясида, жумладан бўлажак касб таълими ўқитувчиларининг касбий фаолиятга тайёрлашнинг функционал имкониятлари такомиллаштирилган ҳамда инновацион характерли ижодий лойиҳа, фор-эскиз, комбинаторика, деконструкция, андозани градациялаш, эскизни стилизациялаш ва трансформациялаш топшириқларини бажариш босқичлари касбий эҳтиёжлар ва иш берувчи талабларини максимал қаноатлантиришга қаратилган тавсиялар ишлаб чиқилган.
Мен сингилларимни ёшлар кунида олий ўқув юртидан кейинги таълим институтларини ўз муддатида тамомлаб, диссертация ҳимоялари асосида уларга илмий даражалар берилиши билан самимий қутлайман. Зеро, олима аёлларимизнинг сафи кенгайиб бораётгани, фан чўққиларини ҳам забт этаётганлиги, Ватанимизнинг таълим ва илм-фан соҳаси ривожига салмоқли ҳисса қўшаётганлиги барчамизни қувонтиради. Албатта, буларнинг барчаси мамлакатимизда ёшлар таълим-тарбиясига берилаётган юксак эътибор, илм-фан соҳасига яратилган шарт-шароит ва кенг имкониятлар самарасидир. Илм-фан равнақи, юрт келажаги учун тиним билмай илмий изланишлар қилаётган, ўз изланишлари билан ҳисса қўшаётган ёш олималарни янада юқори марралар кутмоқда.
Мустафаева Нодира Абдуллаевна
тарих фанлари доктори
