Насриддинов Сайфилло Саидовичнинг
докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Кремний асосида никел атоми нанокластерили термодатчикни ишлаб чиқиш ва уни тайёрлаш технологияси», 01.04.10 – Яримўтказгичлар физикаси (техника фанлари).
Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /физика-математика фанлари номзоди/.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 28.04.2016/ В.2016.2Т.323.
Илмий маслаҳатчи: Эгамбердиев Бахром Эгамбердиевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат техника университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Физика-техника институти ва Самарканд давлат университети ҳузуридаги 16.07.2013.FM/T.12.01 рақамли Илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Муминов Рамитзулла Абдуллаевич физика-математика фанлари доктори, академик;
Абдукадыров Мухитдин Абдурашитович техника фанлари доктори, профессор; Алиев Раимжон техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: никел нанокластерили юқори сезгир ҳарорат датчиклари олишнинг диффузион технологиясини мукаммаллаштириш ва улар асосида объектлардаги ҳарорат билан боғлиқ жараёнларни бошқарувчи асбоблар комплекси ва параметрлари стабил ҳамда ҳар хил ташқи таъсирларга чидамли системаларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кремний ҳажмида никел атомлари нанокластерларини ҳосил бўлишини таъминловчи уч босқичли, яъни ҳар бир босқичда ҳарорат (300÷600; 600÷900; 900÷1250 ºС) маълум тезликда (5 град/мин) оширилиб, маълум дақиқада (10 минут) ўзгармас ҳолда сақланиб, кейин 100 град/сек тезликда пасайти-рилишидан иборат никелни кремнийга диффузия қилиш усули ишлаб чиқилган;
никел билан легирланган кремнийли структураларга омик контактлар олиш учун никел метали кимёвий усулда ҳажмига никел диффузия қилинган кремний юзасига ўтказилиб 10 минут давомида 650 градусда термик ишлов беришдан иборат юқори легирланган қатлам олиш технологияси яратилган;
илк бор никел нанокластерлари киритилган кремний асосида сезгирлиги юқори (7800 К) бўлган ва чиқиш характеристикалари стабиллашган ҳарорат датчиги тайёрланган ҳамда уни тайёрлаш технологиясининг маршрути амалга оширилган;
операцион кучайтиргич ёрдамида корректорловчи тескари боғланиш киритиш эвазига термодатчикнинг ўтиш жараёнларини бир даражага камайтириш мумкинлиги тажрибада кўрсатилган;
никел билан лигерланган кремнийли ҳарорат датчикларининг ток ташувчилар концентрацияси 1016 см-3 дан юқори бўлганда 106 рентген дозали гамма радиацияси таъсирида уларнинг солиштирма қаршилиги сезилмас даражада ўзгариши, яъни радиацияга чидамлилиги, ток ташувчилар концентрацияси 1014 см-3 дан кичик бўлганда эса (5÷10)∙106 рентген доза таъсирида ўтказувчанлик типининг ўзгариши.(n→p) тажрибада аниқланган;
талаб қилинаётган параметрларга қараб (сезгирлиги, нархи, аниқлиги ва ҳ.к.) компьютер йўли билан моделлаштириш асосида датчикнинг шаклини, контакт чиқишларини, ҳимоялаш қатламини ва ўлчовчи схема параметрларини танлаш имконини берувчи ҳарорат датчиги асосида ўлчагич ўзгартгични оптимал структуравий параметрик лойиҳалаш усули таклиф қилинган;
ҳарорат датчикларининг статистик характеристикаларининг ночизиқлиги ва иссиқлик инерционлиги билан характерланувчи хатоликларни, керакли чегаравий ҳарорат интервалини танлаш йўли билан камайтириш мумкинлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Диссертация тадқиқоти жараёнида олинган илмий натижалар қуйидаги йўналишларда амалиётга жорий қилинган:
кенг ишчи диапазонига эга бўлган (-40÷180 ºС) термосезгир датчикга Ўзбекистон Республикаси патенти олинган Термодатчик, (UZ IAP 04778 29.11.2013й.). Ишлаб чиқилган термодатчик саноат асбоблари, илмий объектлар ва ҳар ҳил ҳўжалик қурилмалари ҳамда субъектларнинг ҳароратини назорат қилиш имкониятини яратади:
параметрлари стабил ҳамда ҳар хил ташқи тасирларга чидамли термо-сезгир датчиклар партияси «FOTON» Очиқ акциядорлик жамиятида ишлаб чиқилган ва улар асосида яратилган ҳароратни ўлчовчи қурилмалар Қашқадарё вилоятининг пахта тозалаш пунктларида пахта чигитининг униб чиқиш қобилиятини талаб даражасида сақлаб қолиш учун ишлатилган («FOTON» акциядорлик жамиятининг 2016 йил 30 июндаги маълумотномаси). Ишланмани жорий қилиш термодатчикларинг параметрлари ва барқарорлигини ташқи таъсирларга чидамлилигини таъминлаган;
ҳароратни ўлчовчи беш каналли микропроцессорли термосезгир қурил-малар дон сақловчи иншоотларда (элеватор) буғдой маҳсулотлари ҳарорати-ни кузатиш учун ишлатилган («Галла-Алтек» очиқ акциядорлик жамиятининг 2016 йил 04 июлдаги маълумотномаси). Ишланмани жорий қилиш дон маҳсулотлари сақлашнинг стабил шароитларини таъминлаш эвазига уларнинг сифатини сақлаб қолиш ва исроф бўлишининг олди олинган.
