Рафиқова Нодирахон Аъзамовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Табиат ва жамият муносабатларини оптималлаштиришнинг экологик-географик асослари (Ўзбекистон ҳудуди мисолида)», 11.00.05–Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш (география фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.РhD/Gr112.
Илмий раҳбар: Аббасов Субхон Бурхонович, география фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Сейсмология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети ҳузуридаги DSc.27.06.2017.Gr.01.06 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Ўразбаев Абдукарим Кендирбаевич, география фанлари доктори, профессор; Аманбаева Зиёда Абдубаисовна, география фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда табиатдан фойдаланишда табиат ва жамият муносабатларини экологик-географик жиҳатдан оптималлаштиришни илмий асослаш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва муҳофаза қилиш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
табиат билан жамият муносабатларининг кескинлашуви табиатдан фойдаланиш хусусиятига (гидромодуль меъёрга амал қилмаслик, яйловлардан фойдаланишда фитомассани ҳисобга олмаслик, конларни рекультивация қилмаслик) динамик боғлиқлиги экологик жиҳатдан асосланган ва туркум карталари яратилган;
табиий ресурслардан фойдаланишнинг экологик-географик жиҳатлари (экологик асосланганлик, меъёрга яраша фойдаланиш, иккиламчи ресурслардан фойдаланиш) ландшафт индикация методи асосида такомиллаштирилган;
Ўзбекистон табиат комплексларининг антропоген омиллар (9 та кўрсаткич) таъсирида 2025–2035 йилгача ўзгариш даражалари прогнози ишлаб чиқилган;
табиатдан фойдаланишда табиат комплексларининг экологик ҳолатидан келиб чиқиб, экспертли-Дельфи, Паттерн, статистик модель, ғоялар генерацияси усуллари ёрдамида “табиат ва жамият” кластери ишлаб чиқилган;
табиат ва жамият муносабатларини оптималлаштириш бўйича табиий географик қонуниятларни (ландшафт компонентларининг модда ва энергия алмашуви орқали боғлиқлиги, ландшафтларнинг зоналлик, азоналлик, баландлик минтақаланиши, даврийлик қонуниятлари) инобатга олган ҳолда таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Табиат ва жамият муносабатларини оптималлаштиришнинг экологик-географик асослари бўйича олинган натижалар асосида:
антропоген ва техноген характердаги физик ва кимёвий омилларнинг табиат комплексларига салбий таъсирини тавсифловчи хариталар Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси амалиётига жорий этилган (Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 28 октябрдаги 02-08-7758-сон маълумотномаси). Натижада ер ресурсларига етказилаётган салбий таъсирни рухсат этилган меъёр (РЭМ) даражасида сақлаш имконини берган;
табиий ресурслардан хўжаликда меъёрида фойдаланишнинг такомиллаштирилган усуллари Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси амалиётига жорий этилган (Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 28 октябрдаги 02-08-7758-сон маълумотномаси). Натижада маҳаллий аҳолининг экологик муҳитни яхшилаш ва табиий ресурсларидан хўжаликда фойдаланишни тартибга солишда қўшимча имкониятлар берган;
Ўзбекистон табиат комплексларининг антропоген омил таъсирида 2025-2035 йилга қадар ишлаб чиқилган ўзгариш прогнози Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси амалиётига жорий этилган (Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2019 йил 15 ноябрдаги 02-02/8-1529-сон маълумотномаси). Натижада Ўзбекистоннинг қумли текисликларида, дельталарида, тоғолди адирларида экологик вазияттни барқарорлаштириш, табиий ресурслардан фойдаланишни меъёрлаштириш имконини берган;
табиатдан фойдаланишда табиат комплексларининг экологик ҳолатини ҳисобга олишни таъминлайдиган “табиат ва жамият” кластери Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси амалиётига жорий этилган (Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2019 йил 15 ноябрдаги 02-02/8-1529-сон маълумотномаси). Натижада аҳоли пунктларида маиший чиқиндиларни тўплаш, саралаш ва зарарсизлантириш объектларини барпо қилиш орқали атроф-муҳитга зарарли таъсирни камайтириш имконини берган;
саноат, транспорт ва қишлоқ хўжалигида табиат комплексларининг экологик ҳолатидан келиб чиқиб, асосланган табиатдан фойдаланишни амалга ошириш чора-тадбирлари Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси амалиётига жорий этилган (Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 28 октябрдаги 02-08-7758-сон маълумотномаси). Натижада ер-сув ресурсларидан фойдаланиш ҳамда турли хўжалик фаолиятида атроф-муҳитга маиший чиқиндилар чиқаришни камайтириш имконини берган.