Sayt test rejimida ishlamoqda

Хайтмуратов Арсланбек Файзуллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистоннинг жанубий ва марказий ҳудудлари яйлов ўсимликларининг зарарли энтомофаунаси ҳамда уларга қарши кураш тизимини яратиш”, 06.01.09–Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.4.DSc/Qx106.
Илмий маслаҳатчи: Гаппаров Фуркат Ахатович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликларни ҳимоя қилиш илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Ходжаев Шамиль Турсунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Анорбаев Азимжон Раимқулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бобоқулов Насилло Асадович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Зоология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистоннинг жанубий ва марказий ҳудудлари (Сурхондарё, Қашқадарё, Самарқанд, Навоий, Жиззах вилоятлари) яйлов ўсимликларининг зарарли энтомофаунасининг турлар таркибини, тарқалиш ареалини, доминант турларнинг биоэкологик хусусиятларини ўрганиш асосида зараркунандаларга қарши экологик хавфсиз микробиологик ва истиқболли кимёвий препаратларни қўллаб, самарали кураш усул ва воситалар мажмуини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистоннинг жанубий ва марказий ҳудудларида яйлов ўсимликлари билан озиқланадиган ҳашаротларнинг: тўғриқанотлилар туркумининг 5 та оиласига мансуб 37 тури; тенг қанотлилар туркумининг 2 та оиласига мансуб 7 тури; яримқаттиқ қанотлилар туркумининг 2 та оиласига мансуб 6 тури;  қаттиқ қанотлилар туркумининг 8 та оиласига мансуб 53 тури; тангачақанотлилар туркумининг 11 та оиласига мансуб 34 тури; қулоқкавлагичлар ва термитлар туркумларидан 2 та оиласига мансуб 2 тадан тур, жами ҳашаротлар синфига мансуб 7 та туркумнинг 30 та оиласига мансуб, жами 141 тури аниқланган;
яйлов ўсимликларида ҳашаротларнинг йигирмадан ортиқ тури доминант эканлиги аниқланиб, уларнинг биоэкологияси ўрганилган ва ривожланишининг фенологик календари тузилган;
энтомофагларнинг ҳамда ташкилий-хўжалик ва агротехник тадбирларнинг зараркунандалар популяцияси сонини камайтириши аниқланган;
яйлов зараркунандаларига қарши экологик хавфсиз микробиологик Metarhizium замбуруғи асосидаги биопрепаратларнинг биологик самарадорликлари аниқланган;
яйлов зараркунандаларига қарши турли кимёвий гуруҳга мансуб янги замонавий инсектицидларнинг биологик ва хўжалик самарадорлиги илмий асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистоннинг жанубий ва марказий ҳудудлари яйлов ўсимликларининг зарарли энтомофаунаси ҳамда уларга қарши кураш тизимини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотларнинг натижалари асосида:
Ўзбекистонинг жанубий ва марказий ҳудудларида яйлов ўсимликлари билан озиқланадиган ҳашаротларга мансуб 7 та туркумнинг 30 та оиласига хос 141 тури аниқланган ва уларнинг 95 та тури эфемер–эфемероидли, 137 та тури чала бута–эфемерли, 53 та тури бутали-ўтли яйловларда тарқалганлиги тўғрисида маълумотлар тўпланган (ЎзРФАнинг 2019 йил 24 сентябрдаги 4/1255-2539-сон маълумотномаси). Натижада ҳашаротларнинг 6 туркум 20 та оила 73 турга мансуб 103 нусхаси зоология коллекциясига топширилган.
Ўзбекистонинг жанубий ва марказий ҳудудларида яйлов ўсимликларида учрайдиган зарарли ҳашаротларга қарши турли кимёвий гуруҳга мансуб 14 та инсектицид ва 1 та микробиологик биопрепарат “Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигида ўсимлик зараркунандалари, касалликларига қарши фойдаланиш учун рухсат этилган кимёвий ва биологик ҳимоя воситалари Рўйхати”га киритилган (Ўзбекистон Республикаси кимёлаштириш ва ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари давлат комиссиясининг 2019 йил 26 августдаги 2-5-192-сон маълумотномаси). Натижада ушбу рўйхатга киритилган воситалардан яйлов зарарли ҳашаротларига қарши курашда фойдаланиш учун жорий қилинган;
яйловларда учрайдиган марокаш чигирткаси личинкаларига қарши Далатэ плюс (0,075-0,125 л/га), Фипронил экстра (0,03-0,04 л/га), Адонис голд (0,03-0,04 л/га), Вефтнор (0,05 л/га), Киллер супер (0,0375-0,0625 л/га), катта саксовул букри чигирткасига қарши Крейсер (0,05-0,1 л/га), Виделтаметрин (0,1-0,125л/га); Турон ва италия зарарли чигирткаларнинг личинкаларига қарши Имидашанс плюс (0,1-0,15л/га), Имидашанс (0,07-0,1 л/га), Неоклоприд экстра (0,025-0,04 л/га), Фасшанс (0,1-0,2 л/га) сарф-меъёрларда Сурхондарё, Қашқадарё, Самарақанд, Жиззах, Навоий вилоятлари зарарли энтомофаунасига қарши 827 710 гектардан ортиқ майдонда жорий этилган (“Ўзагрокимёҳимоя” акциядорлик жамиятининг 2019 йил 11 - сентябрдаги 02-13/862-сон маълумотномаси). Натижада чорва озуқаси бўлган яйлов ўсимликларидан 784-854 кг қуруқ пичан ҳосилини сақлаб қолишга эришилган;
Сурхондарё, Қашқадарё, Самарақанд, Жиззах, Навоий вилоятларида эрта баҳорги яйлов ўсимликлари зараркунандаларидан кравчик қўнғизларига қарши: Караче супер (0,04-0,06 л/га), Далатэ плюс (0,075- 0,125 л/га); шувоқ баргхўри қуртларига қарши: Далприд (0,1-0,15 л/га), Энтолучо (0,1-0,15 л/га), Киллер супер (0,05-0,07 л/га); қушқўнмас ўт капалаги қуртларига қарши: Виделтаметрин (0,15-0,2 л/га), шувоқ тунлами қуртларига қарши - Киллер супер (0,1-0,15 л/га), саксовул ширасига қарши эса Неоклоприд экстра (0,075-0,1 л/га) жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 6 сентябрдаги 02/025-2171-сон маълумотномаси). Натижада яйловлардан гектаридан ўртача 638,4-698,4 минг сўм фойда олиниб, 800-2078% гача рентабелликка эришилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish