Халикова Малохат Бабамурадовнанинг
докторлик диссертациясиҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «G.tomentosum турининг генетик потенциали ва унинг маданийлашган турларни (G.hirsutum L., G.barbadense L.) қимматли-хўжалик белгилари билан бойитишдаги аҳамияти», 06.01.05-селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди/.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 30.09.2014/В2014.5.Qx122
Илмий маслаҳатчининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Сайдалиев Хакимжон, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, Андижон қишлоқ хўжалик институти, 16.07.2013.Qx.22.01.
Расмий оппонетларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Нариманов Абдужалил Абдусаматович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Ходжаев Шамиль Турсунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Абзалов Миратхам Фузаилович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади.
ғўзанинг ёввойи G.tomentosum Nutt. ex Seem., маданийлашган G.hirsutum L. ва G.barbadense L. турлари иштирокида олинган дурагайлардан амалий селекцияда қимматли-хўжалик белгилари, хусусан тола сифати ва сўрувчи зараркунандаларга бардошлилиги уйғунлашган манба сифатида фойдаланиш имкониятларини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги.
ғўзанинг ёввойи тури G.tomentosum Nutt. ex Seem. ва G.hirsutum L. турлари иштирокида олинган дурагайларда танловлар, ёввойи турдаги қимматли белгиларнинг самарали трансгрессияси асосида қимматли хўжалик белгилари ва зараркунандаларга бардошлилиги уйғунлашган С-01 ва СП-03 навлари яратилган;
интрогрессив тизмаларни анализатор тизма билан дурагайлаш орқали бурама тукланиш ва туклар сонининг ирсийланишида доминант аллеллар ва ёрдамчи генлар сони катта аҳамиятга эгалиги, барг қалинлигининг цитоплазматик генлар билан назорат қилиниши аниқланган;
баргнинг 1 мм2 сатҳидаги туклар сони белгиси генетик таҳлил қилинган ва авлодларда тукланишнинг «бурама» типи тўлиқ доминант бўлиб, у гетерозигота ҳолатда «бурама» фенотип намоён қилиши, F2 даги тукланиш табиати бўйича бурама типли тизмалар оддий тукланиш типига эга бўлган тизма билан бир геннинг аллель ҳолатлари бўйича фарқланиши исботланган;
ғўза тизмаларининг барг сатҳидаги тукланиш типи ўсимликдаги сўрувчи зараркунанда сонига салбий таъсир кўрсатиши, икки аллель бўлмаган генларнинг ўзаро таъсирида ирсийланиши исботланган ва тукланиш типини назорат қилувчи генларни икки геном гуруҳига мансуб деб эътироф этилиб, уларни HSA-hsA ва HSD-hsD кўринишда белгилаш киритилган;
G.tomentosum Nutt. ex Seem. турининг белгиларига эга бўлган тизмалар ҳамда G.barbadense L. турига мансуб навларни дурагайлаб олинган ўсимликларда асосий хўжалик белгилари кўрсаткичлари таҳлил қилиниши натижасида иккала турга хос шакллар белгиларининг ўзаро уйғунлашуви аниқланган;
изланишлар натижасида ажратиб олинган асосий хўжалик белгилари, хусусан тола чиқими ва зараркунандаларга бардошлилиги мужассамлашган оила ва тизмалардан амалий селекция ишларида сўрувчи зараркунандаларга бардошли, тола сифати юқори бўлган қимматли манба сифатида фойдаланиш имкониятлари баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўзанинг яратилган С-01 нави 2012-2015 йиллар давомида Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссиясига қарашли нав синаш шоҳобчаларида муваффақиятли синовдан ўтган ва Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирининг 2016 йил 28-январдаги 18-сонли буйруғи билан 2016 йилдан Навоий вилояти учун истиқболли деб топилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 11.02.2016 й., 02/20-109-сон маълумотномаси, Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссиясининг 16.05.2016 й., 53/4-191 сонли маълумотномаси). Яратилган С-01 ғўза навидан районлашган навларга нисбатан Навоий тажриба станциясида 6,0-7,0 ц/га (самарадорлик 18,0-20,0%), Тошкент вилоятидаги Оққўрғон тажриба станциясида 4,0-4,5 ц/га (самарадорлик 12,0-14,0%) юқори ҳосил олинган.
СП-03 ғўза нави эса 2016 йилдан Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссиясига навдорликни баҳолаш синови (Грунтназорат)га қабул қилинган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссиясининг 16.05.2016 й.даги 53/4-192 сонли маълумотномаси).
