Байманов Ҳабибулло Абдуллаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимоясиҳақидаэълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инсон характерига хос сифат лексемаларнинг функционал-семантик хусусиятлари (немис ва ўзбек тиллари мисолида)», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil.574.
Илмий маслаҳатчи: Ахмедов Ойбек Сапарбоевич, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилганмуассасаноми: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор; Исмоилов Юсуф Ниязметович, филология фанлари номзоди, доцент; 
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: немис ва ўзбек тилларида инсон характерига хос сифат лексемаларни тизимли аспектда чоғиштириб ўрганиш, айни тил воситаларининг функционал-семантик хосликлари, инвентари, бадиий, публицистик адабиётлар ва ижтимоий-сиёсий контекст (дискурс)даги турли қурилмаларда бошқа сўзлар билан боғланиш потенциали, хусусиятларини аниқлаш ва таснифлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
лексик-семантик воситаларнинг немис ва ўзбек тили мулоқот жараёни ва бадиий асарларидаги функционал-семантик, прагматик хусусиятлари асоси ижобий, салбий ҳамда нейтрал инсон характерига хос сифат лексемаларнинг контраст экспрессив-эмоция ифодалашдаги ўрни исботланган;
чоғиштирилаётган ҳар икки тиллардаги инсон характерига хос сифат лексемаларнинг der/die/das аниқ, ein/eine/ein ноаниқ артикллар, mein/ dein/sein/ihr/unser/euer/ihr/Ihr эгалик олмошлар, келишиклар билан турланиши, даражаланишидаги интенсиви, лексик-грамматик ўхшаш ва фарқли томонлари далилланган;
немис ва ўзбек тилларидаги инсон характерига хос сифат лексемаларнинг бошқа сўзлар билан боғланишидаги валентлик хоссалари очилган ҳамда инсоннинг руҳий-ҳиссёти, ички кечинмаларини ифодаловчи лексик-семантик гуруҳларга ажратилган;
ҳар икки тилларга мансуб инсон характерига хос сифат лексемаларнинг мулоқот жараёнидаги комплимент концептининг тил тизими доирасида намоён бўладиган ва нутқ жараёнида фаоллашадиган коннотатив, денотатив ҳамда когнитив хусусиятлари далилланган; 
нутқий фаолиятда инсон характерига хос сифатларнинг фаоллиги ҳамдаҳар икки тиллардаги ижтимоий-сиёсий манбаларда инсоннинг ахлоқий, интеллектуал, ижтимоий белгилари ўнта лексик-семантик гуруҳларга ажратилган ва воқеланиши статистик маълумотлар асосида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Немис ва ўзбек тилларидаги инсон характерига хос сифат лексемаларнинг функционал-семантик, прагматик ва когнитив хусусиятларини тадқиқ этиш асосида:
маданиятлараро мулоқот (комплимент концепти) ва дискурсда қўлланилишига оид тадқиқи бўйича олинган натижалардан А-1-37 рақамли “Инсон капиталини ривожлантиришда миллий ва умуминсоний қадриятларнинг ўрни ва ролининг ижтимоий-педагогик жиҳатларини илмий-амалий тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқотлар лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 31 январдаги 89-03-516-сон маълумотномаси). Натижада ҳар икки тиллардаги инсон характерига хос сифат лексемалар таҳлили янгича ёндашувга туртки бериб, тилни ўрганувчиларга маданиятлараро мулоқот жараёнидаги комплимент концепти ва мулоқот қилишнинг ўзига хос хусусиятини янада бойитиш учун хизмат қилган;
немис ва ўзбек тилларидаги инсон характерига хос сифат лексемаларнинг бошқа сўзлар билан боғланишда функционал-семантик, мулоқот жараёнидаги прагматик, коммуникатив-когнитив хусусиятлари, маданиятлараро мулоқот (комплимент концепти) ва дискурсини қайта яратиш мақсадида ушбу воситаларни инобатга олиш зарурати, таҳлил ва таржима йўллари билан боғлиқ натижаларидан “5120113-Филология ва тилларни ўқитиш (немис тили)”, “5120202-Таржима назарияси ва амалиёти (немис тили)” бакалавриат таълим йўналишлари ҳамда “5A120102-Қиёсий тилшунослик, лингвистик таржимашунослик” магистратура мутахассисларининг малака талабларига сингдирилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 31 январдаги 89-03-516-сон маълумотномаси). Натижада “Қиёсий тилшунослик”, “Қиёсий таржимашунослик”, “Таржима назарияси ва амалиёти”, “Лингвистик таҳлил методлари”, “Лингвомаданиятшунослик” каби фанларнинг назарий асосларини бойитишга асос бўлган; 
ҳар икки тилга хос инсон характерига хос сифат лексемалар туркумига оид тузилган “Немис ва ўзбек тилларида ижобий, салбий ва нейтрал сифат лексемалар луғати” ҳамда комплимент концептининг лисоний таркибидаги миллий ўзига хослик даражасини инобатга олиш зарурати, таҳлил ва таржима йўллари билан боғлиқ натижаларидан РУР Бохум ҳамда Москва давлат иқтисодиёт статистикаси ва ахбороти университетларида “Қиёсий тилшунослик” ва “Лингвистик таржимашунослик” бакалавриат ва магистратура таълим йўналишлари (Prof. Dr. Karin Pittner/Ruhr-Universitдt Bochum/44780 Bochum/Germany маълумотномаси), (ф.ф.д. проф. С.А. Ильич/МЭСИ маълумотномаси). Диссертацияда тадқиқ этилган инсон характерига хос сифат лексемаларнинг функционал-семантикаси, комплимент концептининг ўзига хос хусусиятлари ҳамда салбий, ижобий ва нейтрал сифат лексемаларга хос тузилган луғатдан “Қиёсий тилшунослик”, “Қиёсий таржимашунослик”, “Таржима назарияси ва амалиёти”, “Лингвомаданиятшунослик” каби фанларнинг назарий асосларини бойитишга манба бўлиб хизмат қилган;
ижтимоий-сиёсий дискурснинг материали сифатида оммавий ахборот воситаларини ҳосил қилувчи энг асосий усуллардан бири эканлиги билан боғлиқ хулосалардан Ўзбекситон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали ДУК “Кўнгилочар ва мусиқий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Тиғиз пайт” радио эшиттиришининг туркум сонларида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали давлат унитар корхонаси 2018 йил 16 августдаги O’z/k-1142-сон маълумотномаси). Натижада ижтимоий-сиёсий дискурснинг сиёсий воқеалар шарҳи, сиёсий интервью, сиёсий мавзудаги долзарб хабарлар, сиёсий мақола турларида ҳам ўз ифодасини топган ҳамда кўрсатув ва эшиттирув мундарижасини бойитган.