Мухсимов Нурулло Пулатовичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Чирчиқ дарёси ҳавзасининг ёнғоқ мевали ҳудудларида тенгсиз ипак қуртининг (Limantria dispar L.) биоэкологияси ва унга қарши кураш чоралари», 06.01.09–Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.2.PhD/Qх 324.

Илмий раҳбар: Кайимов Абдухалил, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўрмон хўжалиги илмий-тадқиқот институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Расмий оппонентлар: Ходжаев Шамил Турсунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Учаров Артём Батыевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Зоология институти.

Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: ёнғоқ мевали ўрмонзорларда тенгсиз ипак куртининг фенологияси, биологияси, экологияси, озуқа миқдори ва қисқа муддатда зараркунанданинг тарқалиш динамикаси прогнозини ишлаб чиқиш ҳамда ёнғоқ мевали ўрмонзорларда тенгсиз ипак қуртига қарши самарали кураш чораларини ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Ўзбекистон шароитидатенгсиз ипак қурти фенологияси ва биологияси бўйича янги ҳамда аниқ маълумотлар аниқланган;

капалакларнинг учиш эҳтиёжи ўртача кунлик ҳароратга боғлиқлиги, тухумнинг биометрик кўрсаткичлари кенглиги, узунлиги ва тухум уюми оғирлиги ёрдамида битта тухум уюмидаги тухумлар сони аниқланган;

зараркунанда қуртининг озуқа йўналиши, меъёри, озуқа турининг қурт ривожланиш давомийлигига таъсири аниқланган;

ривожланишнинг барча босқичларида ҳашаротнинг ўлим сабаблари, оммавий кўпайишга ҳароратнинг таъсир даражаси, энтомофаглар комплекси ва тенгсиз ипак қурти касалликлари ва бу зараркунанданинг тарқалиш динамикасига таъсири аниқланган;

лаборатория шароитида фойдали энтомофагларни кўпайтириш ҳамда уларни амалиётда қўллаш технологияси ишлаб чиқилган;

Bacillus thuringiensis штаммларини ажратиб олиш устида тажрибалар амалга оширилган ва унинг тенгсиз ипак қурти  специфик таъсири аниқланган;

ёнғоқ мевали ўрмонзорларда тенгсиз ипак қуртининг экологияси, шу билан бирга ҳаётий фазасининг турли ривожланиш босқичлари  ҳамда дала шароитида зараркунандага қарши янги замонавий юқори самара берувчи биологик ва кимёвий усуллари ишлаб чиқилган ҳамда биологик самарадорлиги аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Чирчиқ дарёси ҳавзасининг ёнғоқ мевали ҳудудларида тенгсиз ипак қуртининг (Limantria dispar L.)  биоэкологияси ва унга қарши кураш чоралари бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:

Чирчиқ дарёси ҳавзасининг ёнғоқмевали ҳудудларида тенгсиз ипак қуртига қарши кимёвий препаратлар сифатида танланган Децис 2,5% (0,7 л/га), Данитол (1,5 л/га), Имидо 35% (0,2 л/га) ва Нурелл-Д 55% (1,0 л/га) каби кимёвий пестицид препаратлар Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманидаги «Бурчмулло» ўрмон хўжалиги  Оқтош ўрмон бўлимининг ёнғоқмевали ўрмонзорларида жорий этилган  (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2019 йил 21 январдаги 04/21-158-сон маълумотномаси). Натижада ушбу кимёвий препаратларни қўллаш мобайнида самарадорлик  95,4–98,2% ни ташкил этган, мазкур препаратлар билан ишлов берилган ҳудудларда ёнғоқмевали дарахтларнинг ўртача 45–55% ҳосилини сақлаб қолиш имкони яратилган;

ёнғоқмевали ўрмонзорларда тенгсиз ипак қурти сони кескин ортганда улар сонини бошқаришда самарали кимёвий препарат турлари уларни  қўллаш меъёрлари ҳамда  муддатлари ва Тошкент вилояти Бўстонлиқ тумани «Бурчмулло» ўрмон хўжалиги «Қоранкулсой» ўрмон бўлимининг  50,0 гектар майдонида  жорий этилган (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2019 йил 21 январдаги 04/21-158-сон маълумотномаси). Натижада мазкур препаратларни қўллаш орқали ҳудуддаги ҳар бир ёнғоқ дарахтларидан ўртача 21,9–32,9 килограммгача қўшимча ҳосил олинишига эришилган;

ёнғоқмевали минтақаларда тенгсиз ипак қурти сонини бошқаришда биологик препаратлар билан кураш чоралари Тошкент вилояти Бўстонлиқ тумани «Бурчмулло» ўрмон хўжалиги  «Қоранкулсой» ўрмон бўлимидаги 50,0 гектар ўрмонга жорий этилган  (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2019 йил 21 январдаги 04/21-158-сон маълумотномаси). Натижада ҳар бир  олма дарахтидан ўртача 24,0–26,4 килограмм қўшимча ҳосил олинган ва дарахтларни ҳимоя қилиш учун сарфланган ҳар 1 сўм эвазига мос равишда 9,8–10,5 сўмга тенг бўлган қўшимча сифатли маҳсулот олиш имконини берган.