Эркабоев Улугбек Инаятиллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ташқи майдонлар таъсиридаги яримўтказгичли структураларда квант осцилляция ҳодисалари», 01.04.10–Ярим ўтказгичлар физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.DSc/FM128.
Илмий маслаҳатчи: Гулямов Гафур, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган муҳандислик-технология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент давлат техника университети, Андижон давлат университети, DSc.31.01.2019.FM/T.03.05.
Расмий оппонентлар: Гуревич Юрий Генрихович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Расулов Рустам Явкачович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Аюханов Рашид Ахмедович, физика-математика фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ташқи майдонлар таъсиридаги яримўтказгичли структураларда квант осцилляция ҳодисаларининг ҳароратга боғлиқлигини математик моделлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор тор зонали яримўтказгичларда бўйлама электр ўтказувчанлик осцилляциясининг ҳароратга боғлиқлигини Ландау сатҳларининг термик кенгайиши билан ҳисоблаш мумкинлиги асосланган;
квантловчи магнит майдонда тор зонали яримўтказгичларнинг магнит майдон сингдирувчанлиги осцилляцияси учун умумий математик ифода келтириб чиқарилган;
Ферми-Дирак функциясидан энергия бўйича олинган ҳосила Лоренц ва Гаусс тақсимот функциялари ёрдамида тор зонали яримўтказгичларда спектрли ҳолатлар зичлиги осциляциясининг ҳароратга боғлиқлигини тасдиқловчи ифодалар ечими аниқланган;
илк бор яримўтказгичларда Шубников-де Гааз осцилляциясининг ҳароратга боғлиқлигига кучли микротўлқинли электромагнит майдон таъсирини аниқлашнинг математик модели ишлаб чиқилган;
яримўтказгичли структураларда микротўлқинли ютилиш осцилляциясини юқори ҳароратларда аниқлаш механизми математик модел асосида ишлаб чиқилган;
кучли микротўлқинли нурланиш ва ёруғлик таъсиридаги диоднинг ички қаршилиги ва электр юритувчи кучининг ташқи кучланиш ва токка боғлиқлигини ҳисобловчи математик ифода келтириб чиқарилган;
турли ҳароратлардаги p-n-ўтишларда электронларнинг иссиқлик ҳаракати натижасида валент зонадан киришма атомлари сатҳга ўтиши билан келиб чиқадиган фототокларни ҳисоблаш усули ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ташқи майдонлар таъсиридаги яримўтказгичли структураларда квант осцилляция ҳодисаларини татбиқ этиш натижалари асосида:
кучли микротўлқинли майдон таъсиридаги яримўтказгичли структураларда Шубников-де Гааз осцилляциясини ҳисоблашнинг математик моделлари «Изолятор– металл фазовий ўтиш яқинидаги номагнит яримўтказгичларда аралашма спинларининг антиферромагнит ва ферромагнит тартибланиши» илмий лойиҳасида магнитоқаршилик осцилляциясини ҳароратга боғлиқлигини аниқлашда фойдаланилган (Россия Фанлар академияси Физика-техника институтининг 2019 йил 20 февралдаги 11217-23/9311-19-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш тор зонали яримўтказгичларда микротўлқинли нурланиш ютилиши осцилляция жараёнини юқори ҳароратда кузатиш имконини берган;
тор зонали яримўтказгичларда бўйлама электр ўтказувчанлиги осцилляциясининг ҳароратга боғлиқлигини моделлаштиришда олинган натижалар «Кичик ўлчамли яримўтказгичларда кўчиш ҳодисалари» илмий лойиҳасида юқори ҳароратлардаги квант осцилляция ҳодисаларини аниқлашда фойдаланилган (Мексика Миллий политехника институтининг 2019 йил 14 февралдаги маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш наноўлчамли яримўтказгичларда осцилляция ҳодисаларини юқори ҳарорат ва кучсиз магнит майдонларида кузатиш имконини берган;
яримўтказгичларда де Гааз-ван Альфен осцилляциясини ташқи майдонларга боғлиқлигини моделлаштиришда олинган натижалар «Асимметрик наноструктураларда ёруғлик таъсирида индукцияланган эффектлар» илмий лойиҳасида магнит майдон сингдирувчанлиги осцилляциясига ҳароратнинг таъсирини аниқлашда фойдаланилган (Россия Фанлар академияси Сибир бўлими Яримўтказгичлар физикаси институтининг 2019 йил 6 мартдаги маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш де Гааз-ван Альфен эффекти амплитудасини ҳароратга боғлиқлигини аниқлаш имконини берган;
кучли ўта юқори частотали электромагнит майдон таъсиридаги р-n-ўтишларни вольт-ампер характеристикасига боғлиқ натижалари «Катта амплитудали ташқи когерент ва шовқинли ғалаёнланишларнинг ночизиқли яримўтказгичли тузилмаларга таъсири» илмий лойиҳасида манбанинг электр юритувчи куч ва ички қаршиликларнинг диоддан ўтаётган токка боғлиқлигини аниқлашда фойдаланилган (Россия Фанлар академияси Доғистон илмий маркази Физика институтининг 2019 йил 5 мартдаги 17241/21-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланишда кучли электромагнит тўлқиннинг таъсирида р-n ўтиш токка боғлиқ бўлган электр юритувчи куч манбаини аниқлаш имконини берган.