Тажибаев Илхомжон Иброхимжоновичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Спектрнинг кўринарли ва яқин ИҚ соҳаларидаги лазер нурланиши параметрларини қайта ўзгартиришнинг интерференцион нуртолали оптик тизимлари», 01.04.05–Оптика (физика-математика фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/FM129.

Илмий раҳбар: Захидов Эркин Агзамович, физика-математика фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.30.05.2018.FM./T.65.01.

Расмий оппонентлар: Кадиров Мумин Кадирович, физика-математика фанлари доктори, катта илмий ходим; Очилов Одил, физика-математика фанлари доктори, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: белгиланган спектрал хоссаларга эга ёруғлик нурланишларини олиш учун тўлиқ нуртолали конструкцияларда (оптик нуртола-генератор + оптик нуртола-спектрал фильтр) ёруғлик континуумининг юқори самарали генерацияси ва спектрал фильтрациясининг физик шартларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

нуртолали ҳалқа орқали ёруғлик континуумлари ўта қисқа импульсларининг чизиқли ва ночизиқли ўтиш режимлари аниқланган, ҳалқа ўтказиш ва қайтариш коэффициентларининг нурланиш тўлқин узунлиги ва қувватига боғлиқлиги аниқланган;

нуртолали ҳалқада ўтувчи нурланишнинг тармоқланиш коэффициенти ва қувватини танлаш орқали нурланиш ўта қисқа импульсларининг (ўтиш ва қайтиш каналлари орасида) юқори самарали ўзказилиш имкониятлари аниқланган (кучсиз-ассиметрик тармоқлагичли 2 м узунликдаги ҳалқада 950 Вт қувватда ўтказилишнинг максимал даражаси–10 га эришилган);

илк бор иккиланган нуртолали ҳалқадан ўтувчи ёруғлик континуумининг ҳалқанинг икки тармоқлагичлари тўлқин хоссалари ва нурланиш қувватига боғлиқ бўлмаган ҳолда ўтиш ва қайтиш каналлари орасида симметрик (0,5/0,5) бўлиниши ва амалий аҳамияти аниқланган;

илк бор нуртоланинг унча катта бўлмаган қисмида ёруғлик ўтказувчи ўзакларни эритиб ва чўзиб яқинлаштириш орқали шакллантириладиган икки ўзакли нуртоладан нуртолали тармоқлагич ишлаб чиқилган;

икки ўзакли нуртоладан ясалган нуртолали тармоқлагичда нурланишнинг тор полосасини шакллантириш ёки 1 нм гача кенгликка эга спектр бўйича модуляцияланган нурланиш ҳосил қилиш орқали ёруғлик континуумларини спектрал фильтрлаш имкониятлари кўрсатилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Нуртолали ҳалқа ва икки ўзакли нуртоладан тайёрланган тармоқлагичда ёруғлик нурланишларининг ўтиш ва спектрал фильтрациясининг физик шартларини аниқлаш натижалари асосида:

нуртолали ҳалқа ва икки ўзакли нуртоладан тайёрланган тармоқлагичда ёруғлик континуумини ҳосил қилиниши ва спектрал фильтрацияси бўйича олинган натижалар Ф2-ФА-Ф146 рақамли «Фуллеренлар эритмаларида кластер ҳосил бўлиш, ўз-ўзидан йиғилиш ва ўз-ўзидан ташкилланиш жараёнлари» лойиҳада фуллеренларнинг турли эритмаларининг спектрал-кинетик характеристикаларини ўлчашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 26 мартдаги 2/1255-929-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши фуллерен эритмалари ютилиш характеристикаларини юқори аниқликда ўлчаш имконини берган;

яратилган нано ва пикосекунд давомийликдаги кенг спектрли (700-1700 нм) нуртолали ёруғлик импульслар генератори  ФА-А11-ТО31 рақамли «Экдистерон ва унинг полисинтетик ҳосилалари асосида қандли диабетни даволаш учун самарали воситани яратиш»  лойиҳада экдистероидлар каби биологик фаол бирикмаларнинг инфрақизил ютилиш спектрлари ва бошқа оптик хусусиятларини юқори аниқликда ўлчашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 26 мартдаги 2/1255-930-сон маълумотномаси). Яратилган ёруғлик импульслар генераторидан фойдаланиш экдистероид каби биологик фаол бирикмаларни инфрақизил ютилиш спектрлари ва бошқа оптик хусусиятларини юқори аниқликда ўлчаш имконини берган;

спектрнинг кўринарли соҳасидаги ўта қисқа (100 пс) импульслар генератори ФА-А11-ТО31 рақамли «Экдистерон ва унинг полисинтетик ҳосилалари асосида қандли диабетни даволаш учун самарали воситани яратиш»  лойиҳада экдистероид типидаги биологик фаол молекулаларни флуоресцент спектрларини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 26 мартдаги 2/1255-930-сон маълумотномаси). Когерент нурланиш манбаининг қўлланилиши спектрнинг кўринарли соҳасидаги флуоресцент спектрлари ёрдамида муҳим биологик фаол бирикмаларни структуравий параметрларини аниқлаш имконини берган.