Болибекова Мавжуда Мардиевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Кесим ва гапнинг ўзбек ва инглиз тилларидаги лингвистик талқини», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В.2017.2.PhD/Fil150.

Илмий раҳбар: Джумабаева Жамила Шариповна, филология фанлари доктори, доцент.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, Самарқанд давлат чет тиллар институти, Андижон давлат университети, DSc.26.04.2018.Fil.01.10.

Расмий оппонентлар: Хошимов Ғанижон Мирзахмедович, филология фанлари доктори, профессор; Раупова Лайло Рахимовна, филология фанлари доктори, доцент.

Етакчи ташкилот номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: кесим ҳамда гапнинг ўзбек ва инглиз тилларидаги формал, субстанциал тилшунослик нуқтаи назаридан талқинини ёритиш ҳамда уларни чоғиштириш орқали изоморф, алломорф жиҳатларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ўзбек ва инглиз тилларида гапнинг таркиби, боғланиши каби синтактик хусусиятлари, кесимнинг қўлланиши, кесим кенгайтирувчилари формал ва субстанциал тилшунослик нуқтаи назаридан чоғиштирилган;

ўзбек ва инглиз тилларида кесимнинг мавқеи, таркиби, содда ва қўшма гапларда қўлланилишига кўра структур, синтактик, субстанциал жиҳатлари очиб берилган;

ўзбек тилидаги мавжуд омонимик номустақил кесим шаклларининг инглиз тилида айрим сўз шакллар, боғловчилар каби муқобиллари қўлланилиши аниқланган ҳамда мисоллар ёрдамида далилланган;

ўзбек ва инглиз тилларида гапда сўз тартиби, шахс-сон маъносини ифодалашига кўра эганинг қўлланиши каби алломорф ҳамда кесим ва гап турлари, кесимнинг ифодаланиши, кесимлик категориялари каби изоморф жиҳатлари мисоллар таҳлили натижаларига кўра далилланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Инглиз ва ўзбек тилларида кесим ва гап, уларнинг субстанциал хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

Мустақилликдан кейин яратилган ўзбек субстанциал тилшунослиги муаммоларини тадқиқ этиш жараёнида кесим ва гап, хусусан, ўзбек тилида кесимнинг мавқеи, содда ва қўшма гапларнинг ўзига хос хусусиятлари, уларда кесимнинг қўлланиши каби масалалар ечимига оид натижалардан «ОТ-Ф8-057 рақамли «Ўзбек тилини системавий тадқиқ этишнинг методологик асослари, метод ва принципларини шакллантириш» мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (2007–2011) (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 апрелдаги 89-03-1576-сон маълумотномаси) Ушбу диссертациядан олинган илмий натижалар тил бирликларининг системавий тадқиқ қилиш метод ва методологиясини очиб беришда, ишлаб чиқилган методлар ва методология асосида ҳозирги ўзбек тили сатҳларининг системавий тавсифини яратишда хизмат қилган;

инглиз тилида кесим ва гап муносабати, кесимнинг қўлланиши, кесим кенгайтирувчиларининг қиёсий таҳлили ҳамда инглиз тилида содда ва қўшма гап турларига оид илмий хулосалари билан боғлиқ натижаларидан «Инглиз тили қисқача грамматикаси»номли ўқув қўлланмасида ўз аксини топган ((ISB-№ 978-9943-305-03-8), Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 апрелдаги 84-03-1569-сон маълумотномаси). Ушбу ўқув қўлланма олий ўқув юртлари бакалавриат таълим йўналишлари ва магистратура мутахассисллари учун инглиз тилининг граматик моҳиятини ёритишда асосий манба бўлиб хизмат қилган;

Инглиз ва ўзбек тилларида кесим, гап турлари ва уларнинг қиёсий ўрганиш бўйича ишлаб чиқилган амалий тавсиялардан 2017–2018 йилларда «Ўзбекистон» телерадиоканалининг «Бедорлик», «Ижод завқи», «Таълим ва тараққиёт», «Инглиз тили сабоқлари» эшиттиришларида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Ўзбекистон» телерадиоканали ДУКнинг 2018 йил 4 майдаги O’z\\R-s.80-сон маълумотномаси). Турли тизимли тилларнинг субстанциал хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда гап структураси, унинг лисоний ва нутқий таркибини тадқиқ қилиш гап қурилишига марказ тушунчасидан келиб чиққан ҳолда ўрганиш масалаларига оид амалий тавсиялардан, тиллараро таржима ишларини амалга оширишдаги кесимнинг мавқеига оид назарий хулосалардан радиодастурларда фойдаланилган.