Sayt test rejimida ishlamoqda

Кадирова Зухра Чингизовнанинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Металл оксидлар, органик кислоталар ва N-гетероҳалқали лигандлар ҳосилалари асосидаги сорбцион ва фотокаталитик материаллар», 02.00.01–Ноорганик кимё; 02.00.04–Физик кимё (кимё фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc./К3.

Илмий маслаҳатчилар: Парпиев Нусрат Агзамович, кимё фанлари доктори, профессор, академик; Шарипов Хасан Турабович, кимё фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент кимё-технология институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.К.01.03.

Расмий оппонентлар: Рўзимуродов Олим Нарбекович, кимё фанлари доктори; Hajime Wagata, техника фанлари доктори, профессор; Каттаев Нуриддин Тураевич, кимё фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: металл оксидлар, органик кислоталар ва N-гетероҳалқали лигандлар ҳосилалари асосидаги сорбцион ва фотокаталитик материалларни олиш, уларнинг физик-кимёвий ва каталитик хоссаларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Zn(II), Mo(VI), V(V) ларнинг 2-амино-1-метилбензимидазол, гармалин ва N-гетероҳалқали гидроксам кислота билан янги комплекс бирикмалари синтез қилинган;

янги аралаш лигандли комплексларда PHA, NHA, МАВ, GLN молекулаларининг тузилиши ва координацияланиш усуллари, 3 та лиганд хамда 4 та Zn(II), Mo(VI), V(IV) комплексларининг кристалл ва молекуляр структуралари аниқланган, шунингдек [GLN+H]2[ZnCl4] комплексида бензимидазол ион жуфтларининг ҳосил бўлиши исботланган;

металл комплексларининг каталитик таъсири ацетилацетон ва HA ионлари билан бидентат координацияланган N1O5-конфигурацияли [VO(MAB)(acac)2]хамда O6-конфигурацияли [MoO2(HA-H)2] бузилган октаэдрик комплексларнинг электрон тузилиши ва металл иони ташқи электрон поғонасини ўзгартириш билан намоён бўладиган транс-таъсирга боғлиқлиги аниқланган;

илк бор титан ва темир оксидларини фаолланган кўмир хамда ноионоген стирол-дивинилбензол матрицаси билан бирлаштириб, хоссалари олдиндан белгиланган янги сорбент-фотокатализаторлар олинган;

илк бор олинган сорбент-фотокатализаторларнинг газ фазада ацетальдегид хамда эритмада никел, фосфат ва метилен кўкига нисбатан сорбцион ва кинетик хусусиятлари, шунингдек сорбция ва фотодеградациянинг оптимал шароитлари аниқланган;

эритмада ва қаттиқ фазада ҳосил бўладиган комплексларнинг таркиби ва тузилишининг сорбция жараёнига хамда органик молекулалар фотодеградациясига таъсири кўрсатилган, сорбция механизми, десорбцион хоссалар аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Металл оксидлар, органик кислоталар ва N-гетероҳалқали лигандлар ҳосилалари асосидаги сорбцион ва фотокаталитик материаллар бўйича олинган илмий натижалар асосида:

рух комплекси асосидаги янги препаратни яратиш учун Ўзбeкиcтoн Рecпубликacи Интeллeктуaл мулк aгeнтлигининг ихтирo пaтeнти oлингaн (№IAP 03236, 2001 й.). Натижада экологик мувозанатни сақлаган ҳолда шоли уруғини экиш олди ишлови самарадорлигини оширувчи янги препарат олиш имконини берган;

фотосинтетик фаоллик асосида сувнинг экотоксикологик баҳолаш учун Ўзбeкиcтoн Рecпубликacи Интeллeктуaл мулк aгeнтлигининг ихтирo пaтeнти oлингaн (№IAP 04167, 2007 й.). Натижада яратилган янги биотестлаш усули биопрепаратларни сув ўсимликларининг ҳаётлилигига таъсири орқали сувнинг ифлосланиш даражасини тезкор таҳлил қилиш имконини берган;

еттита янги бирикмаларнинг рентген тузилиши таҳлили натижалари Кембриж кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (Cambridge Structural Database, https://www.ccdc.cam, CIF: FUZZAB02, XOCFAW, FUZZAB01, QEQPOR, BOVMAB, IMIXEH, EVAMUK). Натижада базага киритилган янги кимёвий бирикмалар ўхшаш бирикмаларни синтез қилиш ва тузилишини тавсифлаш имконини берган;

сорбция ва фотодеградация бўйича олинган маълумотлардан юқори импакт-факторли (IF) 117 та хорижий журналларда намуналарнинг кристалл ва молекуляр тузилиши, сорбцион ва фотокаталитик хоссали янги материалларни яратиш ва физик-кимёвий таҳлили учун фойдаланилган (Chemistry of Materials, 2015, V.27, RG, IF=8.68; Physical Chemistry Chemical  Physics, 2015, V.17, RG, IF=4.20; Chemical Engineering Journal, 2018, V.339, Elsevier, IF=6.735; Environmental science & technology, 2018, V.52, Science Citation Report, IF=6.653; Catalysis Today, 2018, Elsevier, IF=4.667; Journal of Cleaner Production, 2019, V.215, Elsevier, IF=5.651). Натижада металоксид ва ғовак матрицалар асосидаги сорбент-фотокатализаторларни йўналтирилган синтезини амалга ошириш имконини берган;

сувни тозалашни тезлаштириш ва тозалик даражасини ошириш бўйича услубий тавсиянома Сурхондарё вилояти экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси амалиёти маиший чиқинди сувларни сорбцион тозалаш жараёнига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2018 йил 29 январдаги 03-03-752-сон маълумотномаси). Натижада маиший чиқинди сувларни тозалаш самарадорлиги ва тезлигини ошириш имконини берган;

сорбент-фотокатализаторларнинг олиниш усуллари Япониянинг Кюшю университетининг мақсадли илмий тадқиқотида фойдаланилган (Япония Кюшю университетининг 2019 йил 12 мартдаги маълумотномаси). Натижада энергетик ва экологик янги фотокатализаторлар олиш имконини берган;

сорбент-фотокатализаторлар ОТ-Ф7-48 «Полимер материаллар сиртига иммобилланган металлар нанозаррачаларининг фазавий ўзгаришлари механизмини тадқиқ қилиш» мавзусидаги фундаментал лойиҳада технологик ва экологик мақсадлар учун янги сорбцион материалларни яратиш ва чиқинди сувлардан металл ионларини тозалашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 1 мартдаги 89-03-863-сон маълумотномаси). Натижада чиқинди сувларни детоксификациялашни сорбентлар ёрдамида кимёвий таҳлил маълумотлари билан таққослаш имконини берган;

синтез қилинган координацион бирикмалардан ФА-Ф7-012 рақамли «Полифункционал таъсирли янги аралаш лигандли координацион бирикмаларининг синтези, тузилиши, реакцион қобилиятлари ва биологик хоссаларининг илмий асослари» мавзусидаги фундаментал лойиҳада биологик фаол хусусиятларнинг молекула тузилишига, марказий атом қуршовига ва лигандлар табиатига боғлиқлигини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 14 мартдаги 4/1255-704-сон маълумотномаси). Натижада янги аралаш лигандли комплексларнинг таркиби, тузилиши, лигандларнинг металл ионлари билан координацияланишини тавсифлаш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish