TURSUNOV Ergash Maxkamovichning
doktorlik dissertatsiya himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Talabgorning ilmiy va ilmiy-pedagogik faoliyat olib borishga layoqati bo‘yicha test sinovidan o‘tgani haqida ma’lumot: /fizika-matematika fanlari nomzodi/.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: 30.09.2014/B2014.5.FM158.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri: «Potensial modellar doirasida engil yadrolar strukturasi», 01.04.08–Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi. Tezlashtiruvchi texnika (fizika-matematika fanlari).
Ilmiy maslahatchining F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Yuldashev Bexzod Sadikovich, fiz.-mat.f.d., prof., O‘zbekiston Respublikasi FA akademigi.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Yadro fizikasi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Yadro fizikasi instituti va O‘zbekiston Milliy universiteti, 16.07.2013.FM.11.01
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.
Pedagogik ish tajribasiga qo‘yilgan talabning bajarilgani: 2008–2010 yillarda O‘zbekiston Milliy universiteti yadro va nazariy fizika kafedrasi dotsenti (o‘rindoshlik asosida).
Malakaviy imtihonlar topshirilgan sana va natijasi: ingliz tili (19.03.2013) – 86 (a’lo); O‘zbekistonning eng yangi tarixi (13.03.2013) – 83 (yaxshi); matematik modellashtirish va matematik statistika asoslari (22.03.2013) – 76 (yaxshi); atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi. Tezlashtiruvchi texnika (29.11.2013) – 93 (a’lo).
II. Nashr ishlari. Ilmiy daraja talabgori tomonidan nashr ishlariga qo‘yilgan talablar to‘liq bajarilgan, jumladan:
a) O‘zbekiston Respublikasi OAK nashrlari ro‘yxatiga kiritilgan 1 ta milliy ilmiy jurnalda 1 ta ilmiy maqola, 5 ta xorijiy ilmiy jurnalda 9 ta ilmiy maqola nashr qilingan.
b) dissertatsiya mavzusi bo‘yicha xalqaro ilmiy konferensiya materiallarida 10 ta material (2 ta maqola, 8 ta ma’ruza tezislari) e’lon qilingan (1997, Gresiya; 1998, Amerika Qo‘shma Shtatlari; 1999, Rossiya Federatsiyasi; 2003, Samarqand; 2006, Yaponiya; 2009, Toshkent; 2010, Bel`giya; 2010, Amerika Qo‘shma Shtatlari; 2011, Qozog‘iston; 2012, Samarqand).
III.Tadqiqotning maqsadi engil yadrolar bog‘langan va kontinuum strukturasini hamda ular ishtirokida quyi energiyalarda bo‘ladigan jarayonlarni tushuntirish uchun klasterlararoo‘zaro ta’sir potensial modelining xususiyatlarini aniqlashdan iborat.
IV. Dissertatsiya natijalarining ilmiy yangiligi:
birinchi marta 12S yadrosining kompakt asosiy 0+ va birinchi uyg‘ongan 2+ holatlar energiyasining αα-Pauli taqiqlangan holatlarni tasvirlashga o‘ta sezgirligi ko‘rsatilgan, bu esa uch jism funksional fazosida «deyarli taqiqlangan holatlarning» paydo bo‘lishiga olib kelgan;
birinchi marta 6He va 14Be engil galo yadrolarning uch jism kontinuum strukturasini o‘rganish uchun gipersferik Lagranj-mesh bazisida R-matrisa usuli propagator metodi bilan uyg‘unlikda rivojlantirilgan; yaqinlashuvchi natijalar olish uchun to‘lqin funksiyani juda uzoq, taxminan, 1000 fm masofada asimptotikaga ulash zarurligi ko‘rsatilgan; uch jism to‘qnashish matrisalarining diagonal va xususiy faza siljishlari hisoblangan, 14Be yadrosida Euyg‘=3.4 MeV energiyada yangi 2+ rezonans mavjudligi prognoz qilingan;
6He galo yadrosining α+d kontinuum kanalga beta parchalanish vaqt va energiya birliklaridagi ehtimolliklari uchun nazariy baholar olingan; birinchi marta, tajriba natijalarini tushuntirish uchun mikroskopik jihatdan asoslangan, S-to‘lqinda taqiqlangan holatga ega hamda asosiy holat energiyasini va faza siljishlarini tiklay oladigan αd-potensiallaridan foydalanish o‘ta muhim ekani ko‘rsatilgan; matrisa elementlarining yaqinlashishi uchun to‘lqin funksiyalarni 30 fm gacha va gipermoment komponentlarni K=24 gacha bilish talab qilinishi ko‘rsatilgan; o‘tish matrisa elementlarining ichki va tashqi qismlari o‘zaro bir-birini deyarli to‘liq pasaytirishi ko‘rsatilgan;
birinchi marta 6Li(0+) izobar analog holatdan α+d kontinuum kanalga M1-o‘tish vaqt va energiya birligidagi ehtimolliklari uchun nazariy baholar olingan; ko‘rsatildiki, faqat taqiqlangan holatga ega potensial ishlatilganda integral kenglik uchun olingan baho (0.9 meV), oldindan ma’lum bo‘lgan soddalashtirilgan hisoblash natijalari bilan yaxshi mos kelar ekan; natijalarning yaqinlashishi uchun effektiv integral chegarasini 25–30 fm gacha, gipermoment komponentlarini K=20 gacha olish kerakligi ko‘rsatilgan;
birinchi marta, 11Li galo yadrosining 11Li+d kontinuum kanalga beta parchalanishi vaqt va energiya birligidagi ehtimolliklari uchun yangi tajriba natijalari bilan to‘liq mos keluvchi nazariy baholar olingan; bu jarayonda 9Li+d sistema S-to‘lqinida 0.7 MeV energiya bilan aniqlangan rezonansning, qanday potensial (korli yoki taqiqlangan holatli) ishlatilishidan qat’i nazar, tajriba natijalarini tushuntirish uchun o‘ta muhimligi aniqlangan; bu rezonansni tiklovchi 9Li+d-potensial o‘tish ehtimolliklarining shaklini va absolyut qiymatlarini ochiq kanallarga parchalanish sababli qo‘shilgan yutuvchi mavhum had yordamida yaxshi tushuntirib bera olishi ko‘rsatilgan;
birinchi marta, 11Li galo yadrosining 9Li+p+n kontinuum kanalga beta parchalanishi vaqt va energiya birligidagi ehtimolliklari uchun nazariy baholar olingan;
birinchi marta, 11Be, 19C va 31Ne bir neytronli galo yadrolarning ikki jism kontinuum kanallarga beta parchalanishi vaqt va energiya birligidagi ehtimolliklari uchun klaster modeli doirasida nazariy baholar olingan; bu jarayonlarning o‘tish ehtimolliklari valent neytronning ajralish energiyasiga o‘ta sezgirligi ko‘rsatilgan.
V. Dissertatsiyani amaliyotga joriy etilgan ilmiy natijalari:
Dissertatsiyada rivojlantirilgan gipersferik Lagranj-mesh bazisida propagator metodi bilan uyg‘unlikda qurilgan R-matrisa usuli «Engil yadrolar spektroskopiyasi va mikroskopik mul`tiklaster modellarda yadro reaksiyalari» (2010 – 2012) dasturi doirasida 12S yadrosining uch jism kontinuum strukturasini va 11Li yadrosining uch jismga parchalanish jarayoni mexanizmini aniqlashda qo‘llanilgan (Bel`giya fan, texnika va madaniyat vazirligi tomonidan tashkil etilgan R6/23 raqamli dastur).
