Рахимова Шахноза Палваннозировнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инглиз тили идиоматик ибораларини ўзбек тилига ўгиришнинг лисоний хусусиятлари», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Fil.73.

Илмий раҳбар: Сиддикова Ирода Абдузухуровна, филология фанлари доктори

Диссертация бажарилган муассаса номи:Ўзбекистон Миллий университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, Самарқанд давлат чет тиллар институти, Андижон давлат университети, DSc.26.04.2018.Fil.01.10.

Расмий оппонентлар: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор; Тухтаходжаева Наргиза Акмаловна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).

Етакчи ташкилот номи: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз тили идиоматик ибораларини ўзбек тилига ўгиришнинг лисоний хусусиятларини белгилаш асосида турғун иборалар таржимасига оид назарий-амалий тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: идиоматик ибораларни ўгириш жараёнида таржиманинг лисоний хусусиятлари, хусусан маъно ва мазмун ҳодисасини қайта яратиш идиомалардаги лингвистик тамойилларни қайта яратишдан устунроқ эканлиги, таржимада мажозий ва абстракт маъно эквивалентлиги, полисемантиклик, психолингвистик, турли тилларга хос сўз сигнификатлари, аналогия каби омиллар аниқланган;

идиоматик ибораларни ўгиришда икки тилнинг мавжуд адекват, эквивалент вариациялари,идиома маъно жилоларини топиш, таржима тилида маъно объекти бўлган сўзга мос, эквивалент, адекват маъно объекти ва образлиликни яратиш каби таржима усуллари далилланган;

идиоматик ибораларни ўгиришда стилистик воситалар, жумладан метафора, метонимия, ирония, эпитет, эвфимизм, инверсия, эпифора, маъно оппозицияси ва бошқа воситалар ўрни, уларнинг асл матндаги образлиликни қайта яратиш, ўзбек тилининг сўз бойлигидан унумли фойдаланган ҳолда асл матн хусусиятларини адекват беришдаги аҳамияти белгиланган;

идиоматик ибораларни ўгиришда ўзбек тилидаги мақол, матал, афоризмлар, ибратли сўзлардан фойдаланиш таржимада маъно ва образ адекватлигини яратишда аҳамиятли эканлиги исботланган;

идиоматик ибораларни ўгиришда таржимон маҳорати, oригиналга имкон қадар эргашиш, эмоционал-ҳиссий эквивалентликка эришиш, миллийлаштириш ва архаизация, бадиий таржиманинг миллий маданият, маданий ўзлаштириш нуқтаи назаридан муқобил ўрни кабиларга доир қарашлар асослаб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларинингжорий қилиниши.

Инглиз тили идиоматик ибораларини ўзбек тилига ўгиришнинг лисоний хусусиятлари бўйича олинган натижалар асосида:

идиоматик ибораларни ўзбек тилига ўгиришнинг экспрессив, эмотив, волюнтатив, маънодорлик, образлилик хусусиятлари “Инглиз – ўзбек тили идиомалари қисқача луғати” асосида инглиз тили дарсларини замонавий талаблар асосида ташкил қилиш, талабаларнинг B-2 тил билиш малакасини мақсадли шакллантиришда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 3 январдаги 89-03-04-сон маълумотномаси). Натижада инглиз тили мутахассислари ва таржимон кадрларни тайёрлашда таълим тизими мазмуни бойитилган, янгиланган ўқув таъминоти ишлаб чиқилган, идиомаларни ўзбек тилига ўгириш усул, йўл, воситалари билан таълим мазмуни такомиллаштирилган;

синхрон ва бадиий адабиёт таржимаси йўналишида кадрлар компетенциясини таъминлаш, уларни идиоматик ибораларни ўгиришга ўргатиш, таржимонлар квалификацион сифатларини шакллантиришда тадқиқот хулосаларидан ЁА-1-06 рақамли “Компетентносный подход к организации контроля качества профессионального обучения переводчиков” мавзусидаги ёш олимлар амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 27 июльдаги 89-03-885-сон маълумотномаси). Натижада, таржимонларни тайёрлашнинг инновацион шакллари, хусусан “Таржимонлик фаолиятида идиомалар муқобил таржимасининг ўрни” мавзуидаги семинар-тренинг машғулотлари таълим самарадорлигини таъминлашга хизмат қилган;

идиоматик ибораларни ўзбек тилига ўгиришда адекват, эквивалент вариациялар топиш, маъно объекти бўлган сўзга мос, эквивалент, адекват маъно объекти ва образлиликни яратиш, идиома маъно жилоларидаги ўхшашликлар каби таржима усул ва воситалари “Филология йўналиши бўйича инглиз тили ўрганиш баҳолаш сифатининг шакл ва тамойилларига замонавий ёндашув” мавзусидаги амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 19 февралдаги 89-03-727-сон маълумотномаси). Натижада талабаларда идиомалар ва уларни ўзбек тилига ўгириш борасидаги илмий асосланган замонавий билим, малака ва кўникмаларни шакллантиришга эришилган;

инглиз тили фразеологик бирикмалари, улар хусусиятлари, идиомалар таржимаси, таржимада мақол ва маталларнинг ўзига хос ўрни бўйича хулосалардан “Аждодлар хазинаси” ва “Step by step” телекўрсатувида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Маҳалла” телерадиоканалининг 2017 йил 14 августдаги 75-сон маълумотномаси). Натижада тайёрланган материаллар теледастур мазмунини бойитиб, телетомошабинлар, хусусан ўқувчиларда идиомалар борасида турғун тушунча ва тасаввур ҳосил қилишга хизмат қилган.