Яриев Алишер Алижоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўн икки бармоқли яра касаллигининг ривожланишида яллиғланиш жараёнини бошқарувчи детерминант-генларини аҳамиятини текшириш», 14.00.16–Нормал ва патологик физиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.2.PhD/Тib672.
Илмий раҳбар: Каримов Хамид Якубович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гематология ва қон қуйиш илмий-текшириш институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси DSc.27.06. 2017.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Саидов Аълонур Бахтинурович, тиббиёт фанлари доктори; Гильдиева Маргарита Сабировна, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўн икки бармоқ ичак яра касаллиги ва сурункали гастрит патогенезида TNFα (rs 1800629), IL 1β (rs 1143634), TGF β1 (rs 1800471) яллиғланишни бошқарувчи ген-детерментлар полиморфизмини таҳлил қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
соғлом кишиларда ва ўн икки бармоқ ичак яра касаллиги ва сурункали гастрит билан хасталанган беморларда TNF-α (rs 1800629), IL 1β (rs 1143634), TGF β1 (rs 1800471) асосий цитокинлар генлар полиморф локусининг генотип ва аллеллар даражаси асосланган;
TNF-α кенг тарқалган ва яллиғланиш медиатори ишлаб чиқариш даражасига таъсир кўрсатувчи аллел генининг G/A полиморфизмини тақсимланиш даражаси, бу ўзбек популяцияси донорлари (0,92/0,079) маълумотларини мос популяциялар кўрсаткичларидан инсон геноми базаси томонидан тақдим этилган (0,910:0,090) кўрсаткичлар билан таққосланган;
ўзбек популяциясида TGF β1 генининг rs 1800471 (915 G>C, Arg 25 Pro) полиморф соҳа генотипларининг сонидаги сезиларли фарқни, бу турли европоид ва осиё популяциялари учун хос бўлган маълумотлардан сезиларли фарқлаш ҳамда Марказий Осиё аҳолисидан олинган маълумотлардан фарқли хоссалари исботланган;
TGF β1генининг (915 G>С, Arg 25 Pro) rs 1800471 полиморфизм G/С гетерозигот генотипини ўн икки бармоқ ичак яра касаллиги ва сурункали гастрит ривожланишига индивуднинг ирсий мойиллиги исботланган;
гастродуоденал патологияли беморларда яллиғланишга қарши цитокинлар (rs 1800471 TGFb1) ва яллиғланиш олди генлари (rs1800629 TNF-α, rs 1143634, IL-1β) аллел ва генотипик вариантлари тақсимоти асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг ривожланишида яллиғланиш жараёнини бошқарувчи детерминант генларнинг ахамиятини текшириш натижалари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«rs 1800629 TNF-α гени ва rs 1143634 IL 1β генлари полиморфизми детекциясини такомиллаштириш усуллари» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 21 июндаги 8н-з/138-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма ўн икки бармоқ ичак касаллигининг ривожланишига мойил бўлган генларнинг ўрни ва ахамияти асослаш имконини берган.
ўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг ривожланишида яллиғланиш жараёнини бошқарувчи детерминант генларнинг ахамиятини асослашга қаратилган илмий-тадқиқот натижалари соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Гематология ва қон қуйиш илмий текшириш институти, Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий тадқиқот институтининг генетик лабораториясининг фундаментал ва клиник амалиётига татбиқ қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 24 декабрдаги 8н-р/368-сон маълумотномаси). Олинган тадқиқот натижаларининг клиник амалиётга жорий қилиниши TNF-α цитокинларининг фаоллиги СГ беморларига нисбатан ЎБИЯК беморларида юқори даражада намоён бўлиши G/G «ёввойи» генотипи ташувчи беморларга нисбатан G/А ва А/А нохуш генотипига эга бўлган шахсларда қайд қилиниши, қон зардобида IL -1β нинг энг юқори даражадаги концентрацияси ва Т/Т нохуш генотип ташувчиларида шу кичик гуруҳ беморларидаги С/С генотип ташувчиларига солиштирилганда юқори даражада қайд этилиши ва беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берган.
