Собирова Дилдора Равшановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертациясиҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотларини тиббий-биологик хавфсизлигини баҳолашни илмий асослаш (соя мисолида)», 14.00.07–Нормал ва патологик физиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/Тib553.
Илмий раҳбар: Усманов Равшанбек Джахонгирович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.27.06. 2017.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Худайберганов Анатолий Сагатбаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Азизова Феруза Лютпиллаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент врачлар малакасини ошириш институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотларининг тиббий-биологик хавфсизлигини ген-модификацияланган соя мисолида тажрибада баҳолашни илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тажрибада ген-модификацияланган соянинг тиббий-биологик хавфсизлигини баҳолашнинг босқичма-босқич тизими ишлаб чиқилган;
илк бор ген-модификацияланган соянинг оқ зотсиз каламушлар биринчи ва иккинчи авлодларига мутаген, эмбриотоксик, канцероген таъсири исботланган;
ген-модификацияланган соянинг тажриба ҳайвонлари биринчи ва иккинчи авлодлари қони гематологик, биокимёвий кўрсаткичларига салбий таъсири ҳамда жигар ва талоғида морфологик ўзгаришларга олиб келиши исботланган;
тажрибада ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотлари билан организмнинг кимёвий ва биологик табиатли контаминантлар билан зарарланишини тиббий-биологик жиҳатдан баҳоловчи таъсир биологик маркёри-иммунотроплик индекси, токсик сифатини баҳолаш учун самара биомаркёри-инфузория поликултуралари ёрдамида биотест ўтказиш тавсия этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотларини тиббий-биологик хавфсизлигини баҳолашни илмий асослаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«Ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотларини тиббий-биологик хавфсизлигини баҳолаш» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 4 майдаги 8н-д/90-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотларини озқавий, тиббий-биологик, токискология, эмбриотоксик физик-кимёвий ва тиббий-биологик хавфсизлигини баҳолаш имконини берган;
ген-модификацияланган озиқ-овқат маҳсулотларини тиббий-биологик хавфсизлигини баҳолаш самарадорлигига эришиш бўйича олинган илмий натижалар Республика давлат санитария эпидемиология назорати маркази, Тошкент шаҳар Яшнобод туман давлат санитария-эпидемиология назорати маркази, Хоразм вилояти давлат санитария-эпидемиология назорати маркази амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2019 йил 1 февралдаги 8н-з/15-сон маълумотномаси). Олинган илмий натижалар тажрибавий генли модификацион сояни организмга мутаген, эмбриотоксин ва гонадотоксик таъсири ҳар бир генли модификацион маҳсулотни тиббий-биологик хавфсизлигини ўрганишни ўтказишда тажриба ҳайвонлари таннархини тежаш, тажрибага кетадиган вақтдан ютиш, қайта изланишларга кетадиган харажатларни камайтириш имконини берган.
