Жўраев Жалолиддин Олимжоновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Шарафиддин Али Яздий «Ҳулали мутарраз дар фанни муаммо ва луғаз» асарининг текстологик ва қиёсий-типологик тадқиқи»,10.00.10– Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.DSc/Fil.118.
Илмий маслаҳатчи: Ҳасанов Саидбек Рустамович филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон миллий университети, DSc. 27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Имомназаров Муҳаммад Султоновичфилология фанлари доктори, профессор, Болтабоев Ҳамидулла Убайдуллаевичфилология фанлари доктори, профессор, Шодмонов Нафас Намозович филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: «Ҳулали мутарраз дар фанни муаммо ва луғаз»ни текстологик ва қиёсий-типологик жиҳатдан ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
«Ҳулали мутарраз дар фанни муаммо ва луғаз»нинг Esad Efendi фондидаги 1760 рақамли энг қадимий қўлёзма нусхаси асосида илмий-танқидий матнни яратишдаги эталонлаш методининг назарий мезонлари ишлаб чиқилган;
«Ҳулали мутарраз дар фанни муаммо ва луғаз» ҳамда турдош манбалардаги муаммо амалларини таснифлашга ёндошувнинг ўхшаш ва муаммо амаллари хусусиятини тушунтиришдаги баён услуби мантиқийлигининг фарқли жиҳатлари далилланган;
муаммонинг генезиси, жанр хусусияти, синкретик, ажралиб чиқиш, шаклланиш, ривожланиш, камолот давридан иборат такомил босқичи, шаклига биноан ғазал, рубоий, қитьа, туюқ, фард, маснавий ва қасида турларига бўлиниши кўрсатилган;
муаммо жанрига оид рисолалар тузилиши ва муаммо амалларини кўрсатишдаги фарқларига қараб бевосита муаммо жанрига бағишланган, бошқа шеърий жанр ҳамда санъатлар билан бирга муаммо тўғрисида маълумот берувчи, муаммонинг назарий ҳамда амалий жиҳатларига бағишланган гуруҳларга бўлинган;
муаммо жанридаги асарларда ҳам бошқа шеърий жанрлардаги сингари ишқ-муҳаббат, ахлоқий-таълимий ва реал воқеликка асосланган мавзулар борлиги; улар ўзига хос бадиият меъёрлари билан биргаликда ижодкор адабий майлларини тугал шаклда ифодалай олиш имкониятига эгалиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Шарафиддин Али Яздий «Ҳулали мутарраз дар фанни муаммо ва луғаз» асарининг текстологик ва қиёсий-типологик тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
қалб, талмиҳ, истиора каби шеърий санъатлар, муаммо жанрининг интиқод, таҳлил, таркиб, табдил, исқот, тасҳиф, тародиф ва ҳисоб амаллари бўйича олинган хулосалар ФА-Ф 8-034 рақамли «Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг ривожланиш тамойиллари» номли фундаментал лойиҳанинг «Навоий асарлари луғати»да жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 30 апрелдаги 3/1255-1098-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари Навоий шеъриятидаги муаммо жанри амаллари ҳамда шеърий санъатларнинг мазмун-моҳияти, уларнинг ижодкор адабий майлларини ифодалашдаги ўрни ва бадиияти юзасидан аниқ хулосалар чиқариш имконини берган;
Али Яздий рисоласининг яратилиш тарихи, тузилиши, асарга турдош бўлган манбалар, муаммонинг жанр хусусияти, луғаз ва таърих каби жанрлардан фарқли жиҳатлари, муаммо жанридаги шеърлар ҳамда уларнинг ифода имкониятлари юзасидан билдирилган хулосалардан Ф-1-02 рақамли «Адабиётшунослик тарихининг фундаментал тадқиқи» мавзусидаги фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 апрелдаги 89-03-1589-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур фундаментал тадқиқотнинг муаммо тарихи ва назариясига бағишланган қисмлари муаммо жанрига оид манбалар таҳлили ва жанр тараққиётига оид хулосалар билан бойиган;
Шарафиддин Али Яздийнинг ҳаёт йўли ва ижодий фолиятига оид материаллар, унинг адабиётшуносликка оид фаолияти, бу борада ёзиб қолдирган асарлари, асарларининг қўлёзма нусхаларига оид маълумотлар ЎзР ФА Ўзбекистон тарихи давлат музейининг «Амир Темур ва темурийлар даври Ренессанси (XIV–XV асрлар)» номли экспозицияни шакллантиришда истифода этилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 30 апрелдаги 3/1255-1098-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари асосида экспозиция Али Яздийнинг ҳаёт йўли ва ижодига доир материаллар, унинг адабиётшуносликка оид фаолияти, ёзиб қолдирган асарлари тўғрисидаги маълумотлар билан тўлдирилган;
муаммонавис ижодкорлар шахсияти, уларнинг девони қўлёзмасига кирган шеърий жанрлар ва тадқиқотларга доир маълумотлар А-1-177 рақамли «Тошкент давлат шарқшунослик институти Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқ қўлёзмалари маркази (асосий фонди)даги филологияга оид қўлёзмаларни илмий тавсифлаш» мавзуидаги амалай лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 4 декабрдаги 3/1255-3175-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши тавсифларни муаммонавис ижодкорлар шахсияти, девони қўлёзмасининг бошқа фондларда мавжуд мукаммал нусхалари тўғрисидаги маълумотлар билан тўлдириш ва уларга оид илмий тадқиқот манбалари билан бойитиш имконини берган;
муаммо жанрининг тараққиёт жараёнлари, жанр хусусияти билан боғлиқ натижалар унга ёндош бўлган луғаз ва таърих жанри каби шеърий жанрларнинг хусусиятлари ўртасидаги ўхшаш жиҳатларни кўрсатишга оид хулосалар И1-ФА-0-78733 «Ўзбекистон Фанлар академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти хазинасида сақланаётган ўзбек тилидаги тошбосма китоблар каталогини нашр қилдириш» мавзуидаги инновацион лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 4 декабрдаги 3/1255-3175-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари каталогга кирган тошбосма нашрлардаги асарларнинг жанр хусусияти, фарқли жиҳатлари, сони ва адабий жараёндаги ўрни юзасидан аниқ хулосалар чиқариш имконини яратган ва каталогдаги маълумотлар қамровининг кенгайишини таъминлаган;
Алишер Навоий ва Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг муаммо жанридаги шеърларининг таҳлилига оид хулосалардан Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси «Madaniyat va ma’rifat» телеканалида эфирга узатилган телекўрсатувларда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Madaniyat va ma’rifat» телеканалининг 2018 йил 9 январдаги 01-02/10-сон маълумотномаси). Тадқиқотнинг илмий натижалари томошабинларга икки буюк шоир шеъриятининг нозик қирраларини таништиришда муҳим манба бўлиб хизмат қилган.
