Шукурова Зиллола Юсуфовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қисаси Рабғузий»да фольклор анъаналари», 10.00.08–Фольклоршунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.3.PhD/Fil100.
Илмий раҳбар: Ҳомидов Ҳамиджон, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.30.08.2018.Fil.46.02.
Расмий оппонентлар: Ёрматов Исомиддин Турғунович, филология фанлари доктори, профессор; Очилов Эргаш Зокирович, филология фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади фольклор намуналарининг «Қисаси Рабғузий» асари сюжет тизимидаги ўрнини белгилаш, муаллифнинг халқ оғзаки ижодидан фойдаланишдаги ўзига хос поэтик маҳоратини очиб бериш ҳамда қисса композицион қурилишидаги фольклоризмларнинг бадиий-эстетик вазифаларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
«Қисаси Рабғузий» композицион тизимига сингдириб юборилган эпик сюжетлар, паремиологик жанрларга оид материаллар ва халқ ижодига хос бадиий ифода усулининг устуворлик қилишига асосланган ҳолда мазкур асарнинг фольклор анъаналари таъсирида яратилганлиги исботланган;
XIV аср ўзбек фольклори жанрлар тизимида «Қуръон» оятлари, ҳадислар, пайғамбарлар ҳаёти ҳақида ҳикоя қилувчи диний манбалар таъсирида шаклланган ривоят, афсона ва халқ қиссалари кенг ўрин тутганлиги сабабли Рабғузий ўзининг мазкур асарини ёзишда хоразмлик ровийлар эпик репертуарига хос шу типга мансуб асарлардан ижодий фойдаланганлиги асослаб берилган;
«Қисаси Рабғузий»нинг кўплаб нусхаларда кўчирилган ҳамда нашр этилган намуналари умумий ном ва композицияга эга бўлса-да, асарда воқеалар бадиий ифода усули ва мавзу йўналишига кўра бир-биридан фарқланиши аниқланган;
ўзбек халқ оғзаки ижодининг анъанавий образлари ва эпик мотивлари диний асарлардаги воқеалар тизимини ўзаро боғлашдан иборат бадиий-эстетик вазифани бажарганлиги асардаги кампир образи ва туш мотивининг поэтик талқинлари мисолида далилланган;
«Қисаси Рабғузий» асари мисолида ўзбек мифларининг келиб чиқиши, мавзу доираси, фольклор ва ёзма адабиёт ривожидаги ўрни ҳамда дунё халқлари асотирлари билан тарихий-генетик муштараклиги очиб берилган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Рабғузий ва фольклор муносабати масаласини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Рабғузий қиссаларининг ёшлар маънавиятини шакллантириш ва ривожлантиришдаги ўрни масаласига оид илмий-назарий хулосалардан ИТД-А-1-118 рақамли «Навоий образининг тасвир ва талқинларига оид ўқув қўлланмасини тайёрлаш ва нашр этиш» мавзусидаги (2015–2017) амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 17 июлдаги 89-03-2670-сонли маълумотномаси). Натижада Рабғузийнинг ахлоқий қарашлари акс этган ҳикоялардан ўқув қўлланмаларда кенг фойдаланилиб, ўзбек мумтоз адабиётидаги дидактик ғояларни талабалар онгига чуқур сингдиришга эришилган;
Рабғузийнинг фольклор анъаналари ва жонли сўзлашув тилининг ички имкониятларидан фойдаланиш маҳоратига оид таҳлилий умумлашмалар А-1-98 рақамли «Ёшлар маънавиятини шакллантиришда Алишер Навоий педагогик қарашларининг ўрни ва аҳамиятини тадқиқ этиш» мавзусидаги (2015–2017) амалий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 17 июлдаги 89-03-2670-сон маълумотномаси). Натижада Рабғузийнинг лирик шеърияти ва ҳикоятларидаги сўз қўллаш маҳоратига доир илмий-назарий қарашлар асосида ёшлар ўртасида нутқ маданияти ва сўзлашув одобига доир билимларни кенг оммалаштириш методикаси ишлаб чиқилган;
«Қисаси Рабғузий»нинг туркий халқлар орасида «Қисас ул-анбиё» номи билан тарқалган ўн учта қўлёзма ва тошбосма нусхаларини қиёслаш асосида унинг бадиий жиҳатдан энг мукаммал намунасини аниқлаш билан боғлиқ тадқиқот материалларидан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Давлат адабиёт музейида бажарилган Ф1-ФА-055746 рақамли «Марказий Осиё халқлари қўлёзма ёдгорликларини тадқиқ этиш. Ўзбекистон шоир ва муаллифлар архивини илмий тавсифи ва нашр қилиш» мавзусидаги (2012–2016) фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 8 октябрдаги 3/1255-2673-сонли маълумотномаси). Натижада асар нусхалари ўртасидаги тафовутларнинг илмий тавсифига доир хулосалар асосида «Қисаси Рабғузий»нинг бадиий жиҳатдан мукаммал нусхаси аниқланган.
