Очилов Комил Рахимовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Заҳарли химикатлар ва оғир метал  тузларининг ҳужайра морфологияси функционал ҳолатига таъсири», 16.00.02–Ҳайвонлар патологияси, онкологияси ва морфологияси. Ветеринар акушерлиги ва ҳайвонлар репродукцияси биотехникаси (биология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.1.DSc/В88.

Илмий маслаҳатчи: Илясов Азиз Саидмуродович, биология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд ветеринария медицинаси институти, DSc.30.08.2018.V.12.01.

Расмий оппонентлар: Дилмуродов Насриддин Бабоқулович, ветеринария фанлари доктори профессор; Ражамурадов Зайнитдин Турабович, биология фанлари доктори, профессор; Орипов Фирдавс Суратович, тиббиёт фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Ветеринария илмий-тадқиқот институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: айрим пестицид ва оғир металларни алоҳида ва биргаликда қўллаганда ҳайвонларнинг тўқималари ва турли ҳужайравий тузилмалари морфофункционал ҳолатига таъсирини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор оғир металл тузлари ва пестицидларни ҳайвонларга алоҳида ва биргаликда қўлланилганда жигар митохондрияларининг функционал ҳолати ва ундаги  ультратаркибий ўзгаришлари аниқланган;

токсикантлар таъсирида жигарнинг энг таъсирчан ультратузилмаси митохондриялар ва эндоплазматик тармоқ эканлиги аниқланиб, уларни (дропп, бутилкаптакс, бутифос) мазкур ултратузилмаларда энг кўп тўпланиши тажрибаларда исботланган;

қўрғошин ва кадмий препаратларини ҳайвонларга биргаликда қўлланилганда митохондриялар функционал ҳолатида гепатоцитлар ва силжишларнинг ультратаркибий ўзгаришлари мазкур токсикантларнинг ўзаро синергизмига олиб келиши аниқланган;

пестицидлар ва заҳарли химикатларни ҳайвонлар организмига таъсир механизмларини аниқлашнинг янги усули ишлаб чиқилган;

дефолиантлар ва қўрғошин тузлари биргаликда ва алоҳида-алоҳида қўлланилганда гепатоцитларда энергетик алмашинуви ва биосинтетик жараёнларнинг энг кўп ўзгаришлари аниқланган.

дефолиантларнинг токсикологик хусусиятлари билан in vitro шароитида уларнинг модификацияловчи таъсири митохондрияларда оксидланиш-қайтарилиш ҳолати, каламушлар жигар ҳужайраларининг  энергетик метаболизми ва тимоцитлар корреляцияси аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Заҳарли химикатлар ва оғир металл тузларининг ҳужайра морфологияси функционал ҳолатига таъсири бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:

пестицидлар ва оғир металл тузларининг ҳайвонлар организми  ҳужайра ва тўқималарига заҳарли таъсир механизмини аниқлашнинг экспериментал усуллари ишлаб чиқилган ва суд-кимёвий лаборатория амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 4 июндаги 8-4/157-сон маълумотномаси). Бунда ҳайвонларнинг пестицидлар ва оғир металл тузлари билан заҳарланишини кимёвий – лаборатория усулида аниқлашда самарали натижаларга эришилган;

ҳайвонларнинг пестицидлар ва оғир металл тузлари билан заҳарланишини кимёвий – лаборатория усулида аниқлаш ветеринария хизматининг лаборатория амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат ветеринария қўмитасининг 2018 йил 5 июндаги  02/13-577-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида бир маротабалик лаборатор текширув таҳлилини ўтказишда 30 000 сум маблағни тежаш имконияти яратилган;

экспертизаларни ўтказиш жараёнида юпқа қатламли газ-суюқлик хроматографиясидан фойдаланган ҳолда биологик объектларда кичик ҳажмдаги пестицидлар ва оғир металл тузларининг мавжудлигини аниқлаш учун ишлаб чиқилган усуллар суд-тиббиёти экспертиза амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш вазирлигининг  2018 йил 4 июндаги 8-4/157-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида инсон ва ҳайвонларнинг пестицидлар ва оғир металл тузлари билан заҳарланишларини диагностика қилиш самарадорлиги оширилиб, улар ўлимининг сабабини аниқлаш имконини берган;

ишлаб чиқилган лаборатория текшириш усуллари Бухоро вилоят ветеринария ташхис марказларининг амалий фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат ветеринария қўмитасининг 2018 йил 5 июндаги  02/13-577-сон маълумотномаси). Натижада ҳайвонларнинг заҳарли химикатлар ва пестицидлар билан заҳарланишларини барвақт диагностика қилиш ва олдини олишга эришилган.