Ташназаров Самиддин Низамовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида молиявий ҳисоботнинг назарий ва методологик асосларини такомиллаштириш», 08.00.08–Бухгaлтeрия ҳисoби, иқтисoдий тaҳлил вa aудит (иқтисодиёт фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.DSc/Iqt49.

Илмий маслаҳатчи: Уразов Комил Бахромович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тoшкeнт мoлия институти, DSc.27.06.2017.I.17.01.

Расмий оппонентлар: Курбанов Зият Ниязович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Туйчиев Алишер Жўраевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Дусмуратов Раджапбай Давлатбаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: иқтисодиётни модернизациялаш шароитида молиявий ҳисоботнинг назарий ва методологик асосларини такомиллаштириш бўйича таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

молиявий ҳисоботнинг қамраб олаётган ахборотларини белгилаш орқали “молиявий ҳисобот” ҳамда амалга ошириш кетма-кетлиги ва қайта ташкил этиш жараёнига аниқлик киритиш йўли билан “молиявий ҳисобот трансформацияси” тушунчалари таърифлари такомиллаштирилган;

замонавий ёндашувлар асосида молиявий ҳисоботнинг активлари қиймати ва мажбуриятларини баҳолаш  ҳамда хусусий капитали элементлари ўзгаришини ҳисобга олишнинг услубий тартиб-қоидалари такомиллаштирилган;

халқаро талаблардан келиб чиқиб, бухгалтерия балансида активлар ва мажбуриятлар таркиби ҳамда молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботнинг янги шакли ишлаб чиқилган;

илғор хорижий тажрибалар асосида “Пул оқимлари ҳақидаги ҳисобот”нинг мазмуни ва таркиби такомиллаштирилган ҳамда ҳисоботни бевосита ва билвосита усулларда тузишда трансформация формулалари ишлаб чиқилган;

“Хусусий капиталнинг ўзгариши тўғрисидаги ҳисобот”нинг мазмуни ва унинг таркибини молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига мувофиқлаштириш асосида ушбу ҳисоботнинг янги шакли ишлаб чиқилган;

“Фойда ва зарарлар ҳамда бошқа тўплам даромадлар тўғрисидаги ҳисобот”, “Маҳсулот (иш, хизматлар) таннархи тўғрисидаги ҳисобот”ларнинг шакллари ҳамда ушбу ҳисоботларни тузишда вериайбл костинг (variable costing) тизимини қўллашнинг услубий тартиби такомиллаштирилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида молиявий ҳисоботнинг назарий ва методологик асосларини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган таклифлари асосида:

“молиявий ҳисобот” ҳамда “молиявий ҳисоботнинг трансформацияси” тушунчаларига такомиллашган таърифлари  5А230901 – “Бухгалтерия ҳисоби (тармоқлар ва соҳалар бўйича)”, 5А230902 – “Аудит (тармоқлар ва соҳалар бўйича)” мутахассисликлари талабалари учун тавсия этилган “Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари” фани бўйича муаллиф томонидан ёзилган дарсликка киритилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 14 июндаги 531-сонли буйруғи билан тасдиқланган муаллифлик гувоҳномаси). Ушбу таърифларнинг дарсликка киритилиши молиявий ҳисоботнинг назарий асосларини такомиллаштиришга ҳамда таълим сифатини оширишга хизмат қилган;

замонавий ёндашувлар асосида молиявий ҳисоботнинг активлар, мажбуриятлар ҳамда хусусий капитал элементларини баҳолаш ва ҳисобга олиш бўйича услубий тартиб-қоидаларини такомиллаштириш бўйича таклифлари Ўзбекистон Аудиторлар палатаси томонидан молиявий ҳисоботни тузиш ва тақдим этишга оид услубий тавсияларни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Аудиторлар палатасининг 2018 йил 19 октябрдаги 90/1-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг жорий қилиниши орқали активлар, мажбуриятлар ҳамда хусусий капитални баҳолаш ва ҳисобга олиш тартиб-қоидаларини такомиллаштиришга ҳамда молиявий ҳисоботнинг меъёрий-ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлашга эришилган;

халқаро талаблардан келиб чиқиб, бухгалтерия балансида активлар ва мажбуриятлар таркибини такомиллаштириш бўйича таклифлари Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2018 йил 1 февралдаги 16-сон “Молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тўлдириш қоидаларига ўзгартириш киритиш ҳақидаги” буйруғида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2018 йил 31 майдаги АК 17-01-35/317-сон маълумотномаси). Мазкур таклифларнинг амалиётга жорий этилиши ахборот фойдаланувчиларнинг эҳтиёжларига монанд ҳолда молиявий ҳолатни ёрқин акс эттириш имкониятини берган;

илғор хорижий тажрибалар асосида пул оқимлари ҳақидаги ҳисоботнинг мазмуни ва таркибини такомиллаштириш бўйича таклифларидан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2018 йил 1 февралдаги 16-сон “Молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тўлдириш қоидаларига ўзгартириш киритиш ҳақидаги” буйруғида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2018 йил 31 майдаги АК 17-01-35/317-сон маълумотномаси) ҳамда ҳисоботнинг янги шакли ва ҳисоботни бевосита ва билвосита усулларда тузишда трансформация формулалари Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциацияси ва Ўзбекистон Аудиторлар палатаси томонидан молиявий ҳисоботни тузиш ва тақдим этишга оид услубий тавсияларни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциациясининг 2018 йил 22 октябрдаги 108-сон ва Ўзбекистон Аудиторлар палатасининг 2018 йил 19 октябрдаги 90/1-сон маълумотномалари). Мазкур таклифларнинг амалиётга жорий қилиниши пул оқимлари ҳақидаги ҳисобот сифатининг ошиши ҳамда халқаро тажрибалардаги бевосита ва билвосита усулларнинг қўлланилишини таъминлаган;

хусусий капиталнинг ўзгариши тўғрисидаги ҳисоботнинг мазмуни ва унинг таркибини молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига мувофиқлаштириш асосидаги ҳисоботнинг янги шакли Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциацияси ва Ўзбекистон Аудиторлар палатаси томонидан молиявий ҳисоботни тузиш ва тақдим этишга оид услубий тавсияларни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциациясининг 2018 йил 22 октябрдаги 108-сон ва Ўзбекистон Аудиторлар палатасининг 2018 йил 19 октябрдаги 90/1-сон маълумотномалари). Ушбу таклифларнинг амалиётга жорий қилиниши молиявий ҳисобот шаклларининг бир-бирига узвий боғлиқлигини ҳамда ҳисоботларнинг молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари асосида транформациясини таъминлаган;

фойда ва зарарлар ҳамда бошқа тўплам даромадлар тўғрисидаги ҳисобот ва маҳсулот (иш ва хизматлар) таннархи тўғрисидаги ҳисоботларнинг шакллари ҳамда ушбу ҳисоботларни тузишда вериайбл костинг (variable costing) тизимини қўллашнинг услубий тартиби Ўзбекистон Аудиторлар палатаси ва Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциацияси томонидан молиявий ҳисоботни тузиш ва тақдим этишга оид услубий тавсияларни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Аудиторлар палатасининг 2018 йил 19 октябрдаги 90/1-сон ва Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциациясининг 2018 йил 22 октябрдаги 108-сон маълумотномалари). Ушбу тавсияларнинг амалиётга жорий этилиши корхоналарда бошқа тўплам даромадларни таҳлил қилиш ҳамда доимий харажатларни назорат қилиш имкониятини ошириш орқали маҳсулот бирлиги таннархини камайтириш имконини берган.