Аҳмедова Дилфуза Рафукжановнанинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Форс тили сўз туркумларининг газета матнларидаги функционал ва услубий хусусиятлари», 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.DSc/Fil84

Илмий маслаҳатчи: Қуронбеков Ахмадқул, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон миллий университети, DSc. 27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Хамроев Жумақулфилология фанлари доктори, профессор, Искандарова Шарифа филология фанлари доктори, профессор, Тешабаева Дилфуза Муминовна филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат Ўзбек тили ва адабиёт университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: форс тили газета матнларида сўз туркумларининг таркиби, уларнинг функционал-услубий хосликларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

форс тили публицистик услубининг ахборот етказиш ва ҳодисаларга баҳо бериш, ўқувчига таъсир кўрсатиш каби вазифаларини рўёбга чиқаришда сўз туркумларининг ўрни исботланган;

газета матнларида қўлланган от, олмош ва сон сўз туркумлари эмоционал-экспрессивликни ифодаловчи асосий воситалар эканлиги асосланган;

газета матнида информацион ва таъсир этиш функциясининг ўзаро муносабати натижасида экспрессия (коннотация, воқеа-ҳодиса тафсилотларига баҳо бериш) ва стандарт (аниқлик, қисқалик, долзарблик) уйғунлиги аниқланган;

газета матнларида қўлланган сўз туркумлари функционал-услубий имкониятларининг бир хил эмаслиги турдош ва атоқли от, туб ва ясама сифат, феъл замонлари, нисбат ва майл категориялари каби лексик-грамматик шакллар воситасида далилланган;

газета матнларида сўз туркумларининг қўлланишига кўра фаоллик даражаси ўртасидаги фарқлар информативлилик, аниқлик, қисқалик функцияларидан келиб чиқиб асослаб берилган;

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Форс тили сўз туркумларининг газета матнларилдаги услубий ва функционал хусусиятлари, газета матнлари таржимасидаги ўзига хосликлар таҳлили юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:

газета матнлари таржимасининг ўзига хос хусусиятларини ёритиш бўйича олинган илмий-назарий натижалар А 1-180 «Таржима ва маданиятлараро мулоқот масалаларига оид ўқув қўлланмалари яратиш» мавзусидаги илмий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (ОЎМТВнинг 2018 йил 18 апрелдаги 98-03-1500-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши газета матни таржимаси жараёнида услубий мослашув, таржима қилинаётган матн функционал услубининг лингвистик хусусиятини аниқлаб олиш, таржима жараёнида ушбу услубга хос эквивалентларни танлаш, таржиманинг асл матн услуби билан ҳамоҳанг тарзда амалга оширишга оид янгича назарий ёндашувлари билан боғлиқ масалаларни аниқлашга хизмат қилган;

газета матнларида қўлланган сўз туркумлари функционал-услубий имкониятларининг бир хил эмаслигига оид натижалар ва материаллардан Ўзбекистондаги Эрон маданият маркази илмий тадбирларида фойдаланилган (Ўзбекистондаги Эрон Ислом Республикаси элчихонасининг 2017 йил 22 октябрдаги маълумотномаси). Олинган натижалар газета матнларида қўлланган сўз туркумлари  форс тили публицистик услубининг ахборот етказиш ва ҳодисаларга баҳо бериш каби вазифаларини рўёбга чиқаришда асосий ўринни эгаллашига оид масалаларни ёритишга имкон берган;

газета матнларида қўлланган этнонимларнинг лингвистик хусусиятларига доир олинган натижалар ОТ-Ф1-71 рақамли «Илк ва ўрта асрлар Марказий Осиё минтақасида этно-лингвистик вазият» номли илмий лойиҳада фойдаланилган (ОЎМТВнинг 2018 йил 18 апрелдаги 98-03-1500-сон маълумотномаси). Олинган натижалар форсийзабон минтақалардаги этнолингвистик вазиятни ойдинлаштиришга асос бўлган.

газета матнлари тадқиқида унинг грамматик тузилиши, мазмуни, услуби ва лексикасини ўрганиш жараёнларига оид натижалар ва материаллардан Ўзбекистондаги Эрон маданият марказида форс-ўзбек маданий ва илмий алоқалар доирасида ташкил этилган илмий тадбирларда фойдаланилган (Ўзбекистондаги Эрон Ислом Республикаси элчихонасининг 2017 йил 22 октябрдаги маълумотномаси). Олинган натижалар форс тилидаги лексик-грамматик воситаларни маълум вазиятга мослаб тўғри қўллай олиш учун имкон яратган.

тил ривожида оммавий ахборот воситаларининг ўрни бўйича олинган натижалар Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «Маданият ва маърифат» телеканалида «Тил зийнати» ва «Башарият сиймолари»  туркум кўрсатувларини тайёрлашда  фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «Маданият ва маърифат телеканали» давлат унитар корхонаси, 2018 йил 16 октябрдаги 01-16/486-сон маълумотномаси). Тадқиқотга тортилган оммавий ахборот воситаларининг ўрни ва унинг тил ривожига, тил маданияти шаклланишига таъсири ҳақидаги маълумотлар кўрсатувлар таъсирчанлиги ва хилқчиллигини оширишга хизмат қилган.