Туфлиев Нодирбек Хушвақтовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистоннинг тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларида зарарли чигирткаларга қарши кураш мажмуини яратиш», 06.01.09–Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.DSc/Qx58.

Илмий маслаҳатчи: Гаппаров Фуркат Ахатович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликларни ҳимоя қилиш илмий-тадқиқот институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc27.06.2017.Qx.13.01.

Расмий оппонентлар: Кимсанбаев Хужамурат Хамрокулович, биология фанлари доктори, профессор; Аманов Шухрат Бахтиёрович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Шамуратова Нагима Генжемуратовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Зоология институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларида учрайдиган зарарли чигирткалар турларини аниқлаш, уларнинг кўпайиш сабаблари, зарари, ривожланиш хусусиятлари ҳамда уларга қарши микробиологик, кимёвий инсектицидлардан фойдаланиб, самарали кураш усул ва воситалар мажмуини яратишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор қишлоқ хўжалик экинлари атрофида учрайдиган ҳамда Ўзбекистоннинг тоғ ва тоғолди яйловларида 34 та, чўл ҳудудларида 36 та тур чигирткалар орасидан асосий зарарли турлари белгиланиб, уларнинг кўпайиш сабаблари, зарари ва ривожланиш хусусиятлари асосланган;

зарарли чигирткалардан ажратиб олинган касаллик қўзғатувчи энтомопатоген микроорганизмларнинг туркумлари аниқланган ва улардан истиқболли замбуруғ намуналарининг патогенлик даражалари баҳоланган;

зарарли чигирткаларга қарши экологик хавфсиз микробиологик Metarhizium, Beauveria brongniartii замбуруғлари асосидаги биопрепаратларнинг биологик самарадорликлари аниқланган;

тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларида учрайдиган зарарли чигирткаларга қарши турли кимёвий гуруҳга мансуб янги замонавий инсектицидларнинг биологик ва хўжалик самарадорлиги аниқланган;

қишлоқ хўжалик экинлари атрофидаги тўда ҳосил қилмайдиган зарарли чигирткаларга қарши самарали кураш технологияси ишлаб чиқилган;

зарарли чигирткаларга қарши тўсиқ усулида ишлов ўтказишнинг шарт-шароитлари, афзалликлари ва ушбу усулнинг биологик ҳамда хўжалик самарадорлиги асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбекистоннинг тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларида зарарли чигирткаларга қарши кураш мажмуини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:

Ўзбекистоннинг тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларида учрайдиган зарарли чигирткаларга қарши 31 та турли кимёвий гуруҳга мансуб препаратлар ва 4 та микробиологик биопрепарат “Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигида ўсимлик зараркунандалари, касалликларига қарши фойдаланиш учун рухсат этилган кимёвий ва биологик ҳимоя воситалари рўйхати”га киритилган (Ўзбекистон Республикаси Кимёлаштириш ва ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари давлат комиссиясининг 2018 йил 29 июндаги 2-5-105-сон маълумотномаси). Натижада ушбу Рўйхатга киритилган воситалардан зарарли чигирткаларга қарши курашда кенг фойдаланилган;

зарарли чигирткаларнинг 2–3 ва 4–5 ёш личинкаларига қарши Атилла супер, 10% эм.к.-0,075–0,125 л/га, Багира, 20% эм.к.-0,05–0,1 л/га, Дифуз, 48% сус.к.-0,03 л/га, Караче, 10% эм.к.-0,075–0,125 л/га, Гунсяо супер, 20% эм.к.-0,0375–0,0625 л/га сарф-меъёрларда Сурхондарё, Қашқадарё, Самарақанд, Сирдарё, Жиззах, Навоий вилоятлари ва Қорақалпоғистон Республикасида 1 млн 710 минг 909 гектардан ортиқ майдонда жорий этилган (“Ўзагрокимёҳимоя” акциядорлик жамиятининг 2018 йил 14 августдаги 02-12/1497-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларида зарарли чигирткалар хавфининг олди олинишга эришилган;

юқори биологик самарали Багира, Дифуз, Караче, Гунсяо супер препаратлари тоғолди, яйлов ва чўл ҳудудларда 1710909 гектардан ортиқ майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 24 сентябрдаги 02/023-246-сон маълумотномаси). Натижада яйловлардан ўртача гектаридан 650–800 кг қўшимча пичан ҳосили сақлаб қолинган;

зарарли чигирткаларга қарши Дифуз ва Багира препаратлари Навоий вилоятининг тоғолди яйловларида 1000 гектар майдонда тўсиқ усулида кураш жорий этилган (“Ўзагрокимёҳимоя” акциядорлик жамиятининг 2018 йил 14 августдаги 02-12/1497-сон маълумотномаси). Натижада зарарли чигирткаларнинг яйлов ўсимликлари ва бошқа қишлоқ хўжалик экинларига зарар келтиришининг олди олинишга эришилган.