Ражабов Дилшод Зариповичнинг

филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек халқ қўшиқлари тузилиши: композиция ва образлилик», 10.00.08–Фольклоршунослик (филология фанлари ).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2014.3-4.Fil164.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.

Илмий маслаҳатчи: Ўраева Дармоной Саидахмедовна, филология фанлари доктори, профессор.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.30.08.2018.Fil.46.02.

Расмий оппонентлар: Эшонқулов Жаббор, филология фанлари доктори; Ёрматов  Исомиддин, филология фанлари доктори; Ёқуббекова Мунаввара, филология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади:ўзбек халқ қўшиқларининг бадиий-мавзуий, ритмик-синтактик, структуравий ва ижро композициясини ҳамда композицион компонентларини, вазнини ойдинлаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ўзига хос шеърий тузилиши, ижро усули, ижрочилар таркиби, ҳаётий-маиший вазифасига кўра халқ насри жанрларидан фарқланиб турувчи қўшиқларнинг композициясига алоқадор специфик жиҳатлар аниқланиб, қўшиқ ижрочилигининг шаклланиш асослари ва анъанавийлашуви далилланган;

туркий халқлар фольклоридаги қўшиқларнинг композицияси ва образлилигига алоқадор типологик муштаракликлар аниқланган;

ўзбек халқ қўшиқларида диспозиция ва композицияни белгилаш тамойиллари, уларда композицияни шакллантирувчи пейзаж, портрет, монолог, диалог сингари компонентларнинг ўрни ва вазифалари асосланган;

бармоқ ва аруз вазнидаги ўзбек халқ қўшиқларида строфик бутунликни юзага келтирувчи бадиий воситаларга хос банд қурилиши кўринишлари ҳамда ижро тартибига кўра турлари белгиланган;

ўзбек халқ қўшиқлари композициясини ташкил этувчи радиф ва ҳожиб, нақарот ва рефрен, аллитерация, анафора, анадиплосис, параллелизм ҳамда поэтик синтаксиснинг бадиий матндаги вазифалари аниқштирилган;

ўзбек халқ қўшиқларининг ижро композицияси ва образли структураси текширилиб, типологик жиҳатдан таснифланган образ ва поэтик сўзнинг бадиий  матн структурасидаги ўрни кўрсатилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

ўзбек халқ қўшиқларининг бадиий-мавзуий, ритмик-синтактик, структуравий ва ижро композициясини ҳамда композицион компонентларини, вазнини ойдинлаштириш бўйича олинган натижалари асосида:

халқ қўшиқларида диспозиция ва композицияни белгилаш тамойиллари  ва композициянинг муҳим компонентлари ҳисобланган пейзаж, портрет, монолог ҳамда  диалогнинг бадиий матнда тутган ўрнига доир хулосалардан   Самарқанд давлат университетида бажарилган ОТ-Ф8-027 рақамли “Қўлёзма манбаларининг миллий маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 15 ноябрдаги 4478-10-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек халқ қўшиқларининг келиб чиқиш тарихи, тадрижий ривожи ва ижро жараёнида ҳудудий-локал хусусиятлар касб этишини асослашга эришилган;

ўзбек халқ қўшиқларида бармоқ ва аруз вазни, банд, поэтик такрорнинг кўринишлари, қофия, радиф ва ҳожиб, нақарот ва рефрен, аллитерация, анафора ҳамда анадиплисоснинг вазифаларига оид назарий қарашлардан  Ф-1-06 рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 6 сентябрдаги 434-04-01-сон маълумотномаси). Натижада халқ қўшиқларининг жанрий-поэтик, композицион хусусиятлари, миллий сўз санъатида қўшиқларни юзага келтирган ижтимоий-психологик, маданий-маърифий, бадиий-эстетик омиллар ҳақида илмий-назарий хулосалар чиқаришга хизмат қилган;

халқ қўшиқларининг ижро композицияси ва структурасида образлар ўрни, параллелизм ва поэтик синтаксисга оид илмий-назарий хулосалардан Ф1 ХТ-0-19919 рақамли “Ўзбек мифологияси ва унинг бадиий тафаккур тараққиётида тутган ўрни” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 21 ноябрдаги 88-87-2458/04-сон маълумотномаси). Илмий натижалар ўзбек халқ қўшиқларида диспозиция ва композиция бутунлигини асослаш орқали образлилик, поэтик структура, қўшиқ матни семантик майдонида бадиий сўзнинг ўрни ва ролини кўрсатиш орқали мифологик тасаввурларнинг бадиий тафаккур тадрижи такомилини аниқлашга имкон яратган;

ўзбек халқ қўшиқларида диспозиция ва композицияни белгилаш тамойиллари, уларда композицияни шакллантирувчи пейзаж, портрет, монолог, диалог сингари компонентларнинг умумлашма фикрлардан Туркия жумҳурияти Карабук университетининг туркий халқлар фольклори материаллари асосидаги илмий тадқиқот ишларини бажаришда фойдаланилган (Карабук университетининг 2018 йил 13 ноябрдаги 009/13-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотчиларга ўзбек халқ қўшиқларининг туркий халқлар қўшиқлари тузилишидаги ўхшаш ва фарқли жиҳатлари, тарихий-генетик илдизлари муштараклиги ҳақида маълумотлар беришга эришилган;

ўзбек халқ қўшиқларидаги поэтик образлар ва уларнинг бадиий эстетик хусусиятларига доир илмий қарашлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Бухоро” телеканалининг “Долзарб мавзу”, “Қадрият, урф-одат ва анъана”, “Наврўз удумлари”, “Алла”  телекўрсатув ва радиоэшиттиришларида хулосалардан фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Бухоро” телеканалининг 2018 йил 13 ноябрдаги 1/512-сон маълумотномаси). Натижада халқ қўшиқларининг маърифий-эстетик аҳамияти, ёш авлод тафаккури ривожи, дунёқарашининг такомилидаги ўрни, юксак этнопедагогик тарбиявий аҳамияти, уларнинг сўз санъатидаги алоҳида ўрни хусусидаги хулосавий фикр-қарашлар янада кенгроқ оммалашган.