Мусурмонов Аззам Турдиевичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Боғларда дарахтлар қатор оралари ва танаси атрофи тупроқларига ишлов беришнинг илмий-техник ечимлари», 05.07.01–Қишлоқ хўжалиги ва мелиорация машиналари. Қишлоқ хўжалиги ва мелиорация ишларини механизациялаш (техника фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.1.DSc/Т58.

Илмий маслаҳатчи: Байметов Рустам Исаевич, техника фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд ветеринария медицинаси институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институтути, DSс.27.06.2017.Т.10.01.

Расмий оппонентлар: Маматов Фармон Муртазович, техника фанлари доктори, профессор; Асқарходжаев Тўлқин Ишонович, техника фанлари доктори, доцент; Байбабаев Набижон Ғуломович, техника фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: республикада тупроқ-иқлим шароитига мос боғ қатор оралари ва дарахт танаси атрофидаги тупроқни юмшатадиган ва бегона ўтларни йўқотадиган ресурстежамкор боғдорчилик машинасини ишлаб чиқиш ва унинг параметрларини асослашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

боғларда ҳар хил чуқурликда ишлов бериш технологиясини таъминлайдиган мевали дарахтлар илдиз тизимининг жойлашиш модели ишлаб чиқилган;

боғларда мевали дарахтлар илдиз тизимининг жойлашиш чуқурлигини  ҳисобга олган ҳолда қатор ораларига ҳар хил чуқурликда ишлов бериш учун такомиллашган култиватор схема ишлаб чиқилган;

дарахт танаси атрофидаги тупроққа ишлов берадиган минимал ҳимоя зонасини таъминловчи гидромеханик бошқариладиган янги қурилма конструкцияси ишлаб чиқилган;

тупроққа ишлов берадиган такомиллашган боғдорчилик култиватор ишчи органининг мақбул параметрлари эгат тубига нисбатан искана ва лемехнинг ўрнатилиш бурчаги, панжанинг очилиш бурчаги, искананинг узунлиги, эни, ишчи органнинг умумий қамров кенглиги, рамада қатор бўйича ва  қаторлар орасидаги жойлашишини ҳисобга олган ҳолда асосланган;

панжанинг қамров кенглиги, ҳаракат йўналишига нисбатан дастлабки ўрнатилиш бурчаги, шчупнинг узунлигини, эгилган қисми эгрилик радиуси дарахт танаси билан мосламани бошқарувчи шчупни ўзаро таъсирлашишини ифодаловчи аналитик боғланишлар асосида аниқланган;

дарахт танаси атрофига ишлов берадиган дискли силжийдиган секция параметрлари қамраш кенглиги, дискли силжувчи секция йўналиш бурчаги, секцияни силжитадиган шчупнинг дастлабки ўрнатилиш бурчаги, узунлиги, секцияни ростловчи шчуп дастлабки ўрнатилиш бурчаги ва узунлиги орқали асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Боғларда дарахтлар қатор оралари ва танаси атрофи тупроқларига ишлов беришни илмий-техник ечимлари бўйича олинган натижалари асосида:

боғдаги дарахтлар танаси атрофидаги минимал ҳимоя зонасини таъминлаган ҳолда тупроққа ишлов берадиган, гидромеханик бошқарувига эга буриладиган ясси кесувчи ишчи органли қурилмага Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтиро патенти олинган (“Туп олди тупроғига ишлов берувчи қурилма”, №IAP 04654-2013 й.). Натижада ишчи органларнинг турларини танлаш ва уларни рамада жойлаштириш, янги машинанинг схемасини ишлаб чиқиш имкони яратилган;

боғ қатор оралари ва танаси атрофидаги тупроқни юмшатиш, бегона ўтларни йўқотиш технологик жараёнларини бажаришнинг сифат кўрсаткичларини баҳолашга дастлабки талаблар ва боғдорчилик машинаси конструкциясини лойиҳалашга техник топшириқ ишлаб чиқилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 24 октябрдаги 02-23-1230-сон маълумотномаси). Натижада майин тупроқ қатламини ҳосил қилиш, ундаги намни сақлашни таъминлаш ва бегона ўтларни бартараф этиш имкони яратилган;

боғларда тупроққа ишлов беришга мўлжалланган ҳамда «BMKB-Agromash» АЖда  ишлаб чиқарилган машина Тошкент вилояти фермер хўжаликларига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 24 октябрдаги 02-23-1230-сон маълумотномаси). Натижада ёнилғи сарфи 12,2-16,4 фоизга, тортиш қаршилиги 14,4-16,8 фоизга камайиштириш имконини берган;

боғ қатор оралари ва танаси атрофидаги тупроқларни юмшатадиган машина Навоий, Сурхондарё ва Самарқанд вилоятлари фермер хўжаликларига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 24 октябрдаги 02/23-1230-сон маълумотномаси). Натижада бегона ўтларнинг йўқотилиши 20,2 фоизга, тупроқни увалашдаги ўлчами 0,25-1,0 см бўлган фракцияларнинг миқдори 21,6-24,8 фоизга ва иш уними эса 28 фоизга ошишига эришилган.