Тожибоева Озода Тоҳировнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Навоий “Хамса”сининг насрий баёнлари (принциплари, мезонлари, усуллари)”. 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Fil37.

Илмий раҳбар: Ҳамидов Ҳамиджон, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети. 

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.27.06.2017.Fil.46.01.

Расмий оппонентлар:Салоҳий Дилором Исомиддин қизи, филология фанлари доктори, профессор; Эргашев Қодиржон Отажонович, филология фанлари номзоди.

Етакчи  ташкилот: Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: “Хамса” достонларини насрийлаштириш қонуниятларига таянган ҳолда ўзбек адабиётидаги илк насрий баён “Насри Хамсаи беназир”нинг насрий баёнчилик тарихида тутган ўрнини очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

насрий баёнчилик тарихи, мумтоз матн замиридаги маъно кўламдорлиги ва уларни англаб етиш эҳтиёжи, насрий баёнларнинг яратилиш зарурати, унинг шарҳ, изоҳ, талқин, табдил тушунчаларидан фарқи ва муштарак жиҳатлари, ифода усули сифатидаги имконият ва ноқисликлари далилланган;

ўзбек адабиёти тарихидаги дастлабки нисбатан тўлиқ насрий баён – “Насри Хамсаи беназир”нинг манбалари аниқланиб, тавсифланган, насрий баён муаллифи Мир Махдум ибн Шоҳюнуснинг ижодий фаолияти ўзи ва замондошлари қайд этган ўн бешга яқин тошбосма китоблардаги маълумотлар асосида тикланган;

“Насри Хамсаи беназир”да “Хамса”даги бутунлик ва боблар композицион яхлитлиги, асар семантик структурасида етакчи вазифа бажарадиган қисмлар сақланиши ҳамда аслият маъноси насрий матнда тикланиши масалалари “Садди Искандарий” ва “Сабъаи сайёр” достонлари мисолида қиёсий текширилиб, насрий баёндаги ўзгаришлар сабабларига аниқлик киритилган;

насрий баён қилишдаги ифода усуллари ва муаллифнинг достон матнини қайта тиклаш жараёнида китобхонни кўзлаб қўллаган усуллари, ўзига хос бадиий маҳорати, унинг ўз даврида “Хамса” достонларини  халқ орасида оммалаштиришдаги хизмати каби масалалар ёритилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Навоий “Хамса”си насрий баёнларининг яратилиш тарихини қўлёзма ва тошбосма манбалар мисолида қиёсий ўрганиш натижалари асосида:

достонларнинг ўзбек адабиётидаги илк насрий баёнлари манбалари бўйича тўпланган маълумотлардан ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институтида бажарилган ФА–Ф1–Г039 рақамли “Алишер Навоий (2 жилдлик) ва Абдулла Қодирий қомусларини яратиш” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фанлар академиясининг 2018 йил 24 октябрдаги 3/1255-2812-сон маълумотномаси). Қомуснинг “Навоий ва фольклор” бўлимига “Зачин”; “Проблематик мақолалар” бўлимига “Насрий баён”, “Насри Хамсаи беназир”; шунингдек, сўзлик таркибига киритилмаган “Хамса”нинг айрим достонлари насрий баёнларини яратган Умар Боқий, Носирхожа валади Мансурхожа, Маҳзун, Мир Махдум; Навоий асарларини кўчирган хаттот ва мусаввирлар Муҳаммад Амин Косоний, Раҳматуллоҳ ўғли Абдушукур ҳаёти ва фаолиятига доир мақолалар қомусга киритилган. Натижада қомус таркибан Навоий ижодининг ўрганилиши  бўйича янги мақолалар билан бойиган; 

насрий баёнлар манбаларини ўрганиш ва табдил қилиш каби амалий натижалардан ЎзР ФА давлат Адабиёт музейида бажарилган ФА – Ф1-055746 рақамли “Марказий Осиё халқлари қўлёзма ёдгорликларини тадқиқ этиш. Ўзбекистон шоир ва ёзувчилари архивини илмий тавсифи ва нашр қилиш” мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Фанлар академиясининг 2018 йил 24 октябрдаги 3/1255-2812-сон маълумотномаси). Музей қўлёзмалар фондидан табдил қилинган “Насри Хамсаи беназир” нашри музейнинг Навоий зали бўлимини тошбосма манба (№31) ва унинг нашри мисолидаги янги манбалар билан бойишига ҳисса қўшган.