Хайдаров Артур Михайловичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Болалар стоматологик саломатлик ҳолатига экологик ва ижтимоий-гигиеник омилларнинг таъсири ва профилактик дастурларни ишлаб чиқиш”, 14.00.21–Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.DSc/Tib236.
Илмий маслаҳатчи: Ризаев Жасур Алимджанович,тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат стоматология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти , DSc.27.12.2017.Tib.59.01.
Расмий оппонентлар: Демьяненко Светлана Александровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия); Ricardas Kubilius, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Литва); Хабилов Нугмон Лукманович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Uppsala University (Швеция).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда болалар ўртасида стоматологик саломатликни шакллантиришда экологик ва ижтимоий-гигиеник омилларнинг аҳамиятини аниқлаш ҳамда стоматологик ёрдам кўрсатиш сифатини бошқариш ва комплекс дастур ишлаб чиқиш орқали стоматологик касалликлар профилактикаси самарадорлигини оширишни асослашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
атроф-муҳит антропометрик зарарланган ҳудудларда соғлом болаларда носпецифик резистентликнинг пасайиши, адаптацион зўриқиш ва преморбид фон ҳолатининг ривожланишини юзага келтирувчи кўп омилли негатив таъсирот аниқланган;
умумий касалланиш ва шаҳарларда ифлослантирувчи моддаларнинг чиқиш ҳажмига боғлиқ бўлиб, болалар экопатологиясига тааллуқли бўлган алоҳида синф касалликлари билан касалланиш динамикаси орасидаги корреляцион боғлиқлик исботланган;
экологик зўриқиш ҳудудларида яшовчи болаларда ривожланадиган метаболик ўзгаришларнинг тавсифий хусусияти бўлиб, оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг ҳимоя механизмлари кўп даражали комплексининг сустлашиши эканлиги исботланган;
организмнинг ва оғиз бўшлиғининг иммун ҳолатини ўрганиш асосида экологик номақбул шароитли туманларда болаларнинг sIgA, лизоцим, ишқорли фосфатаза каби саломатлик маркерлари ишлаб чиқилган;
яшаш шароитларида мавжуд омилларнинг комплекс таъсирига бола организми жавоб реакциясининг тиббий-биологик мезонлари: антиоксидант ҳимоянинг пасайиши, эндотоксемиянинг ривожланиши, ўрта молекуляр массали пептидларнинг ортиши, мембраналитик ферментлар лабилизацияси асосланган;
болаларнинг тўлақонли интеллектуал ривожланиш имкониятлари ва адаптацион захираларининг такомиллаштиришга қаратилган, ўз ичига оғиз бўшлиғи гигиенаси, ПТЁК ва пробиотикларни қўллашни олган чора-тадбирлар тизими такомиллаштирилган;
атроф-муҳитни кимёвий заҳарловчиларининг тиш қаттиқ тўқимаси резистентлиги, эмалнинг реминерализация қобилияти, гигиеник индекс каби кўрсаткичларга таъсири исботланган;
экотизимнинг ўзгариш тенденцияларига боғлиқ равишда болалар аҳолиси орасида стоматологик касалликларни эрта (клиник олди) юзага келишини прогнозлашлаш ва уларнинг олдини олиш тамойиллари асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
6–15 ёшдаги болаларда тиш кариесининг профилактикаси ва даволаниши бўйича олинган илмий натижалар асосида:
“Эрта ёшдаги болаларда тиш кариеси” мавзусидаги услубий тавсиянома тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 21 майдаги 8н-р/131-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома тиш кариеси билан шикастланган эрта ёшдаги болаларда касалликнинг клиник кечиши, ташхиси ва даволаш хусусиятларини танлаш имконини яратган;
“Болаларда тиш кариеси ҳосил бўлиш xавфининг омиллари” услубий тавсиянома тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 5 июндаги 8н-р/156-сон маълумотномаси). Бу тавсиянома тиш кариесига ташxис қўйиш, диагностика ва даволаш учун аниқ ҳаракатлар режасини ишлаб чиқишга хизмат қилган;
“Болаларда тиш кариеси ҳосил бўлишига экологик ва гигиеник омилларнинг таъсири” услубий тавсиянома тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 11 июлдаги 8н-р/183-сон маълумотномаси). Бу тавсиянома болаларда тиш кариеси касаллиги интенсивлигини камайтириш учун аниқ ҳаракатлар режасини ишлаб чиқишга хизмат қилган;
Болалар стоматологик саломатлик ҳолатига экологик ва ижтимоий-гигиеник омилларнинг таъсири ва профилактик чоралар кўриш бўйича олинган илмий натижалар Чирчиқ шаҳар болалар стоматологияси поликлиникаси, Тошкент шаҳар 3-сон шаҳар болалар стоматология поликлиникаси, Самарқанд вилоят болалар стоматологик поликлиникаси, Қашқадарё вилоят болалар стоматологик поликлиникаси, Сурxондарё вилояти Сариосиё туман тиббиёт бўлими 68-қишлоқ оилавий поликлиникасида (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 16 июлдаги 8н-д/162-сон маълумотномаси) соғлиқни сақлаш амалиётига татбиқ қилинган. Ўтказилган клиник тадқиқотларнинг асосий натижаларини татбиқ қилиш антропоген ифлосланиш бўлган минтақаларда болаларда тиш кариесининг профилактикаси дастурининг ишлаб чиқилишига олиб келган.
