Abduraxmonov Eldor Baratovichning

falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): ««Fojazit» tipidagi seolitlarda ammiak va benzol adsorbsiyasi», 02.00.11–Kolloid va membrana kimyosi (kimyo fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.4.PhD/K46.

Ilmiy rahbar: Raxmatkarieva Firuza Gayratovna, kimyo fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Umumiy va noorganik kimyo instituti, Toshkent kimyo-texnologiya instituti, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.

Rasmiy opponentlar: Ismailov Rovshan Israilovich, kimyo fanlari doktori, dotsent; Axmedov Ravshan Karimovich, kimyo fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.

Yetakchi tashkilot: Namangan muhandislik-texnologiya instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatiga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: fojazitlarda gaz va bug‘larning adsorbsiya izotermasi va to‘liq termodinamik xususiyatlarini aniqlashdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

fojazit tipidagi tarkibida Na⁺ va Li⁺ kationlari bo‘lgan X va Y seolitlariga ammiak va benzolning adsorbsiyalanishining to‘liq termodinamik tavsiflari (DN, DG va DS) va izotermalari mikrog‘ovaklarning hajmiy to‘yinish nazariyasi (MHTN) uch hadli matematik tenglamalari asosida isbotlangan;

to‘lqinsimon ko‘rinishga ega X va Y seolitlariga ammiak va benzol adsorbsiyasi issiqligi aniqlangan;

fojazit tipidagi X va Y seolitlariga ammiak gazi va benzol bug‘i adsorbsiya miqdorlari hisoblanganda NaX seoliti bo‘shliqlarida 8 ta, NaY seolitda bo‘shliqlarida 7 taNa⁺ kationlari, LiX seolitda bo‘shliqlarida 10,75 ta va LiY seolitida bo‘liqlarida 6,87 taLi⁺ kationlari borligi aniqlangan;

fojazit tipidagi X va Y seolitlari adsorbsiya jarayonida geksoganal prizma va sodalit g‘ovaklaridan superg‘ovakka Na⁺ va Li⁺ kationlarining ko‘chishi isbotlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Fojazit tipidagi seolitlarda ammiak va benzol adsorbsiyasi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:

fojazitlarda adsorbsiyaning to‘liq termodinamik tavsiflari (DN, DG va DS) bo‘yicha yuqori darajada aniqlikda olingan natijalar FA-F7-T168 «Polifunksional ta’sirli qator metallarning yangi koordinatsion birikmalarining sintezi va tuzilishining o‘ziga xosligi, kristall va elektron strukturalari, reaksiya qobiliyatlari, kimyoviy va biologik xossalarining ilmiy asoslarini qayd qilinishi» loyihasida kompleks birikmani (nikotinamid) tozalashda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2018 yil 13 sentyabrdagi 4/1255-2441-son ma’lumotnomasi). Natijada tiokarbamidli koordinatsion birikmalarni qo‘shimcha moddalardan tozalash imkonini bergan;

LiX va LiY seolit analoglari neftni qayta ishlash jarayonlarida chiqayotgan anorganik va organik moddalar bilan zararlangan chiqindi oqava suvlarni tozalash texnologiyasi «Chinoz neftni qayta ishlash zavodi» MChJda amaliyotga qo‘llash uchun istiqbolli ishlanmalar ro‘yxatiga kiritilgan («O‘zneftmahsulot» AJning 2018 yil 5 sentyabrdagi 20/11-700-son ma’lumotnomasi). Natijada neftni qayta ishlash jarayonidan chiqadigan azotli birikmalar, aromatik birikmalar, ularning gomologlaridan va boshqa qo‘shimcha moddalardan 20–25 barobar samarali tozalab olish imkonini bergan.