Isaev Isa Magomed o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Astragalus turkumi o‘simliklaridagi sikloartanlarning yangi tuzilishlari va kimyoviy transformatsiyasi», 02.00.10–Bioorganik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.4.PhD/K80.
Ilmiy rahbar: Agzamova Manzura Adxamovna,kimyo fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘simlik moddalari kimyosi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Bioorganik kimyo instituti, O‘zbekiston Milliy universiteti, O‘simlik moddalari kimyosi instituti, DSc.27.06.2017.K/V/T.37.01.
Rasmiy opponentlar: Salimov BaxodirTaxirovich, kimyo fanlari doktori, professor; Babaev Baxrom Nurillaevich, kimyo fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Toshkent farmatsevtika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Astragalus macropus Bunge va Astragalus taschkendicus Bunge o‘simliklaridan ajratib olingan sikloartanli triterpenoidlar va glikozidlarni tavsiflash hamda sikloartanlar xususiyatlarini aniqlash va kimyoviy transformatsiyasi usullarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Astragalus macropus o‘simligidan 7 ta yangi birikma, Astragalus taschkendicusdan esa 2 ta yangi glikozid ajratib olingan va tuzilishilari isbotlangan;
siklosiversigeninning sikloartanli metilsteroidlar-sikloadsurgenin va sikloasalgenin bilan strukturalarining kimyoviy korrelyasiyasi o‘tkazilgan, ilk marotaba S-17 holat bo‘yicha sikloartanning tarkibiy konfiguratsiyasi o‘zgarishi - epimerizatsiyasi mexanizmi yoritib berilgan va tasdiqlangan, siklosiversigenin laktoni sintezi amalga oshirilgan;
sikloorbikozid A, sikloalpigenin D va sikloalpiozid D birikmalar asosida 18 ta yangi sintetik hosilalar olingan;
sikloartanlarning 9,19-uch a’zoli siklni aniqlashga yangi yondashuv ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Astragalus ikki turi sikloartanlari va ushbu sinf birikmalarning kimyoviy transformatsiyasi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
ajratilgan birikmalarning YaMR-spektral ma’lumotlari tabiiy birikmalarni identifikatsiyalash uchun foydalanilgan, ular xorijdagi impakt faktori yuqori ilmiy nashrlarda o‘z aksini topgan (Rec. Nat. Prod. 12:1 (2017) 95-100, IF–1.38 (Scopus); Magnetic Resonance in Chemistry, 2016, 54 (12). 991-994, IF–1.23 (Scopus); Pharmaceutical biology, 2016, 54 (12) 3026-3032, IF–1.88 (Scopus)). Natijada o‘simliklardan ajratib olingan ma’lum sikloartan komponentlarini aniqlash imkonini bergan;
sikloartanlar bo‘yicha olingan spektroskopik ma’lumotlar yangi tabiiy sikloartanlar tuzilishini isbotlashda foydalanilgan, ular xorijdagi impakt faktori yuqori ilmiy nashrlarda o‘z aksini topgan (J. Nat. Prod. 2016, 79, 2824-2837, IF–3.41 (Scopus); Phytochemistry Letters 7 (2014): 52-56, IF–1.53 (Scopus); Carbohydrate Research 385 (2014) 65-71, IF–2.01 (Scopus); Chem. Pharm. Bull.60(5) 571-577 (2012), IF–1.65 (Scopus); J. Nat. Prod. 2012, 75, 599-604, IF–3.23 (Scopus); Planta Med 2012; 78: 59-64, IF–2.35 (Scopus); Chem. Pharm. Bull. 58(5) 729-733 (2010), IF–1.54 (ResearchGate)). Natijada yangi tabiiy sikloartanlarni tavsiflash imkonini bergan;
sikloartanlarning kimyoviy tuzilishini isbotlash bo‘yicha xulosalar tabiiy birikmalarning kimyoviy transformatsiyasi va biotransformatsiyasi hosilalari tuzilishini aniqlashda foydalanilgan, ular xorijdagi impakt faktori yuqori ilmiy nashrlarda o‘z aksini topgan (Adv. Synth. Catal. 2015, 357, 1928-1940, IF–6.07 (Scopus); Tetrahedron Letters 53 (2012) 5864-5867, IF–2.45 (Scopus); Adv.Synth. Catal. 2012, 354, 527-539, IF–5.33 (Scopus)). Natijada yangi sintetik sikloartanlarning hosilalari tuzilishini isbotlash imkonini bergan.
