Юнусова Гўзал Султоновнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий қоидалар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри(илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тўлиқ ва нотўлиқ оилалардаги она шахсининг фарзанд ижтимоий тасаввурларига таъсири”, 19.00.05–Ижтимоий психология. Этнопсихология (психология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйҳатга олинган рақам: В2017.3.PhD/Psi47.

Илмий раҳбар: Умаров Баҳриддин Менгбаевич, психология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат педагогика университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Psi.01.07.

Расмий оппонентлар: Каримова Васила Маманосировна, психология фанлари доктори, профессор; Соғинов Нурматжон Абдусаматович, психология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II.Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон шароитида тўлиқ ва нотўлиқ оилалар муҳитида она шахси таъсирида ўсмир ва илк ўспиринларнинг ҳаётий қадриятларга муносабатлари, истиқбол тўғрисидаги тасаввур ва мўлжалларининг ижтимоий-психологик хусусиятларини аниқлаш ҳамда  уларнинг ривожлантириш юзасидан илмий-амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

тўлиқ ва нотўлиқ оилаларда ўсмир ва илк ўспиринларнинг шахсий қадриятлари, истиқболлари тўғрисидаги ва ижтимоий мўлжалларига мувофиқ миқдорий жиҳатдан “нуклеар”, оилавий муносабатларига кўра   “уюшқоқ”, “ҳамфикрлилик” (эгалитар) оила типлари бўйича оила қуришга мойилликлари аниқланган;

нотўлиқ оилалардаги ўсмир ва ўспиринларнинг шахслараро муносабатларда ижтимоий-масофа сақлаш ва “бегоналашув”нинг мавжудлиги тенгдошларига  нисбатан авторитар, худбин,  конформлик ва агрессив  муносабатда бўлиш хусусиятлари аниқланган;

оила туридан қатъий назар ўсмир ва илк ўспирин ўғил болалар қизларга нисбатан ўзгаларнинг қўллаб-қувватлашига кучлироқ эҳтиёж сезиши, “вояга етганлик ҳисси” пайдо бўлишига қарамай, ўзгаларнинг психологик кўмагига муҳтожлиги нотўлиқ оила ўғил фарзандларига хослиги аниқланган;

нотўлиқ оиладаги онанинг ягона “етакчи” эканлиги, оилавий ўзаро муносабатларни мувофиқлаштириш истагининг устуворлиги билан ўсмир ва  илк ўспириннинг “ўзини катта бўлиб қолганлик” истаги ўртасидаги зиддият она билан бола муносабатидаги низоларнинг келтириб чиқарувчи омил эканлиги аниқланган.

IV.Тадқиқот натижаларининг жорий этилиши.

Тўлиқ ва нотўлиқ оилалардаги она шахсининг фарзанд ижтимоий тасаввурларига таъсири бўйича олинган илмий натижалари асосида:

тўлиқ ва нотўлиқ оилаларда ўсмир ва илк ўспиринларнинг шахсий қадриятлари, истиқболлари тўғрисидаги ва ижтимоий мўлжалларига мувофиқ миқдорий жиҳатдан “нуклеар”, оилавий муносабатларига кўра   “уюшқоқ”, “ҳамфикрлилик” (эгалитар) оила типлари бўйича оила қуришга мойилликлари юзасидан олинган натижалар мактаб амалиётчи психологлари фаолиятига жорий қилинган (Халқ таълими вазирлигининг 2018 йил 5 апрелдаги 03-02/2-2-917-сон маълумотномаси). Мазкур натижаларнинг жорий қилиниши умумий ўрта таълим мактаблари ўқитувчилари, амалиётчи психологлари томонидан мактаб ва оила ҳамкорлигининг ижтимоий-психологик хусусиятларини аниқлаш, шакллантириш, ривожлантириш ва таълим-тарбия жараёнида самарали натижаларга эришиш имкониятлари кенгайиши таъминлаган;

нотўлиқ оилалардаги ўсмир ва ўспиринларнинг шахслараро муносабатларда ижтимоий-масофа ва “бегоналашув”нинг мавжудлиги, тенгдошларига  нисбатан авторитар, худбин,  конформлик ва агрессив  муносабатда бўлиш хусусиятлари юзасидан олинган натижаларидан Республика болалар ижтимоий мослашув маркази тизимида фойдаланилган (Республика болалар ижтимоий мослашув марказининг 2018 йил 13 ноябрдаги 06/639-сон маълумотномаси). Натижада ижтимоий мослашув маркази психологлари фаолиятининг илмий-методик таъминоти кучайтирилиши таъминланган;

оила туридан қатъий назар, ўсмир ва илк ўспирин ўғил болалар қизларга нисбатан ўзгаларнинг қўллаб-қувватланишга кучлироқ эҳтиёж сезиши, “вояга етганлик ҳисси” пайдо бўлишига қарамай, ўзгаларнинг психологик мададига муҳтожлиги  кўпроқ нотўлиқ оила ўғил фарзандларига хослиги аниқланган илмий натижалардан “Оила” марказлари психологлари фаолиятида фойдаланилган (Республика “Оила” илмий-амалий тадқиқот марказининг 2018 йил 29 октябрдаги 750-сон маълумотномаси).  Натижада “Оила” марказлари психологлар ҳамда маҳалла маслаҳатчилари фаолиятининг илмий-методик таъминоти кучайтирилган;

нотўлиқ оиладаги онанинг ягона “етакчи” эканлигидан келиб чиқиб, оилавий ўзаро муносабатларни мувофиқлаштириш истагининг устуворлиги билан ўсмир ёки илк ўспириннинг “ўзини катта бўлиб қолганлик” истаги ўртасидаги зиддият она билан бола муносабатидаги низоларнинг келтириб чиқарувчи омил эканлиги аниқланган “Оила” илмий-амалий тадқиқот маркази фаолиятида қўлланилган (Республика “Оила” илмий-амалий тадқиқот марказининг 2018 йил 29 октябрдаги 750-сон маълумотномаси). Натижада оналарнинг бола шахсига позитив таъсири самарадорлигини таъминлашга хизмат қилувчи ижтимоий- психологик тренинглар дастури ишлаб чиқилган.