Юлдашов Санжарбек Илҳом ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Аллергик асоратли анамнези бўлган беморларда артериал гипертензиянинг иммунопатогенез хусусиятлари” 14.00.36 – Аллергология ва иммунология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Tib4749.
Илмий раҳбар: Арипова Тамара Уктамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор, академик. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Иммунология ва инсон геномикаси институти.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий кенгаш рақами: Иммунология ва инсон геномикаси институти, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Расмий оппонентлар: Исмаилова Гули Аминджановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Кенжаев Мажид Латипович, тиббиёт фанлари доктори. 
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: аллергик асоратли анамнези бўлган беморларда артериал гипертензиянинг иммунопатогенез хусусиятлари аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор аллергик яллиғланиши қон-томир бузилишларининг тезлашган ривожланишига ҳисса қўшаётгани ва бу ҳолат артериал гипертензия ва аллергик касалликлар билан оғриган беморларда чап қоринчада гипертрофия даражасининг юқори бўлиши (85,7% гача), гипертензив ретинопатиянинг II–III даражалари кўпроқ учраши (57,1%) ва микроальбуминурия ҳолатларининг (71,4%) кўпайишига олиб келиши аниқланган;
илк бор артериал гипертензия ва аллергик касалликлар бирга кечаётган беморларда тизимли яллиғланиш ва метаболик жараёнларнинг яққол белгилари кузатилиши ва бу ҳолат яллиғланишни рағбатлантирувчи маркерлар – IL-6, VEGF-A, TGF-β ва лептин миқдорининг ошиши, шунингдек, яллиғланишга қарши таъсир кўрсатувчи адипонектин даражасининг пасайиши орқали намоён бўлиши ҳамда ушбу ўзгаришлар томир асоратларининг ривожланишига ҳисса қўшиши аниқланган;
илк бор ўсиш омиллари (IGF-1, VEGF-A ва TGF-β) юқори даражада бўлиши, прояллиғланиш IL-6 ва IL-4 билан боғлиқ дисбаланс фонида, артериал гипертензиянинг оғирлиги ва асоратлар хавфи билан боғлиқ бўлган асосий биомаркерлар сифатида хизмат қилиши аниқланган;
илк бор корреляцион таҳлил орқали, яллиғланиш, ангиогенез ва метаболик бузилишлар артериал гипертензия ва унинг асоратли кечиши патогенезида асосий роль ўйнаши ва бу ҳолат артериал босим даражалари, прояллиғланиш цитокинлар ва метаболик маркерлар – VEGF-A (r = 0,86), IL-6 ва С-реактив оқсил (r = 0,78), лептин ва артериал босим (r = 0,72) ўртасидаги кучли боғлиқликлар билан исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши
Аллергологик анамнези мураккаб бўлган беморларда артериал гипертензиянинг (АГ) иммунопатогенезини ўрганишда олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор ҳамроҳ аллергик яллиғланиш қон томир бузилишларининг тезлашган ривожланишига сабаб бўлиб, артериал гипертензия ва аллергик касалликлар билан оғриган беморларда чап қоринча гипертрофиясининг юқорироқ даражасига (85,7% гача), II-III даражали гипертензив ретинопатия ҳолатларининг тез-тез учрашишига (57,1%) ва микроальбуминурия (71,4%) кўрсаткичларининг ошишига олиб келади; Илмий янгиликларни амалиётга жорий этиш: Олинган илмий-амалий натижалар “Аллергик касалликлар билан боғлиқ артериал гипертензияда иммун жавоб медиаторларини аниқлаш” методик тавсияномаси таркибига киритилган бўлиб, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 19 мартдаги 61-сонли буйруғи ҳамда Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 17 мартдаги 45-сонли буйруғи билан тасдиқланган ҳамда мазкур марказларнинг амалиётига татбиқ қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 25 апрелдаги 16-сонли йиғилиш баённомаси хулосаси асосида); Ижтимоий самарадорлик: Аллергологик анамнези мураккаб бўлган беморларда артериал гипертензиянинг иммунопатогенези хусусиятларини аниқлаш диагностика ва даволаш ёндашувларини оптималлаштиришга имкон беради, бу эса беморларнинг ушбу тоифасида асоратлар частотасини камайтиришга ва ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам беради. АГ ва аллергик касалликлар бирга кечадиган беморларда яллиғланиш ва метаболик бузилишларни ўз вақтида тузатиш даволаш самарадорлигини оширишни ва меҳнатга лаёқатли аҳоли орасида ногиронликни камайтиришни таъминлайди. Иқтисодий самарадорлик: Иқтисодий самарадорлик вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик муддатларини қисқартириш ва реабилитация харажатларини камайтириш ҳисобига ҳам эришилади, бу Ўзбекистон соғлиқни сақлаш тизими миқёсида олдини олинган ҳар бир асорат ҳолати учун тахминан 1850000 ўзбек сўмини ташкил этади. Хулоса: АГ ва аллергологик анамнези мураккаб бўлган беморларни ташхислаш ва даволаш учун ишлаб чиқилган ёндашувларни жорий этиш асоратларни даволаш ва такрорий госпитализация харажатларини камайтиришга имкон беради, бу эса бир йилда бир беморга 2750000-3200000 ўзбек сўми миқдорида тежашни таъминлайди.
иккинчи илмий янгилик: илк бор АГ ва аллергик касалликлар билан оғриган беморларда тизимли яллиғланиш ҳамда метаболик жараёнларнинг яққол белгилари кузатилади. Бу белгилар прояллиғланиш маркерлар (IL-6, VEGF-A, TGF-β, лептин) даражасининг ошиши ва яллиғланишга қарши таъсир этувчи адипонектин даражасининг пасайиши билан намоён бўлиб, томир асоратларининг прогрессиясига ҳисса қўшади. Илмий янгиликларни амалиётга жорий этиш: Олинган илмий-амалий натижалар “Аллергик касалликлар билан боғлиқ артериал гипертензияда иммун жавоб медиаторларини аниқлаш” методик тавсияномаси таркибига киритилган бўлиб, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 19 мартдаги 61-сонли буйруғи ҳамда Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 17 мартдаги 45-сонли буйруғи билан тасдиқланган ҳамда мазкур марказларнинг амалиётига татбиқ қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 25 апрелдаги 16-сонли йиғилиш баённомаси хулосаси асосида). Ижтимоий самарадорлик: Аллергик касалликлари бор беморларда артериал гипертензиянинг оғирлиги ва асоратлари хавфи билан боғлиқ асосий биомаркерларни (IGF-1, VEGF-A, TGF-β, IL-6, IL-4) аниқлаш беморларнинг ушбу тоифасини ташхислаш ва даволашга индивидуал ёндашувни жорий этишга имкон беради. Цитокинлар ва ўсиш омиллари дисбалансини эрта аниқлаш яллиғланиш механизмларини ўз вақтида тузатишга ёрдам беради, бу эса касаллик прогнози ва беморлар ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилайди. Иқтисодий самарадорлик: Аниқланган биомаркерлар асосида ишлаб чиқилган диагностик алгоритмларни қўллаш АГ асоратларини даволаш ва такрорий госпитализация харажатларини камайтиришга имкон беради, бу эса бир йилда бир беморга 3450000 ўзбек сўми миқдорида тежашни таъминлайди. Яллиғланиш бузилишларини ўз вақтида тузатиш реабилитация харажатларини камайтиради ва вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик муддатларини қисқартиради, бу Ўзбекистон соғлиқни сақлаш тизими миқёсида АГ асоратларининг олдини олинган ҳар бир ҳолати учун тахминан 2100000 ўзбек сўмини ташкил этади. Хулоса: АГ ва ҳамроҳ аллергик касалликлари бор беморларни бошқаришда биомаркерга йўналтирилган ёндашувни жорий этиш ҳам муҳим клиник афзалликларни, ҳам соғлиқни сақлаш тизими учун сезиларли иқтисодий фойдани таъминлайдиган самарали стратегия ҳисобланади.
учинчи илмий янгилик: илк бор прояллиғланиш цитокинлар (IL-6 ва IL-4) дисбаланси фонида ўсиш омилларининг (IGF-1, VEGF-A ва TGF-β) юқори даражалари АГ оғирлиги ва унинг асоратлари ривожланиш хавфи билан боғлиқ бўлган асосий биомаркерлар эканлиги аниқланди. Илмий янгиликларни амалиётга жорий этиш: Олинган илмий-амалий натижалар “Аллергик касалликлар билан боғлиқ артериал гипертензияда иммун жавоб медиаторларини аниқлаш” методик тавсияномаси таркибига киритилган бўлиб, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 19 мартдаги 61-сонли буйруғи ҳамда Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 17 мартдаги 45-сонли буйруғи билан тасдиқланган ҳамда мазкур марказларнинг амалиётига татбиқ қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 25 апрелдаги 16-сонли йиғилиш баённомаси хулосаси асосида). Ижтимоий самарадорлик: АГ билан оғриган беморларни асоратлар хавфи даражалари (PI) бўйича стратификациялаш учун ишлаб чиқилган прогностик модель юқори хавфли шахсларни (PI>50) ўз вақтида аниқлашни таъминлайди, бу ҳаёт учун хавфли ҳолатларнинг ривожланишининг олдини олиш ва аҳолининг ногиронлигини камайтириш имконини беради. PI аниқлаш асосида беморларни олиб боришга индивидуал ёндашув даволашга содиқликни оширишга ва артериал гипертензия билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлик: Прогностик моделни клиник амалиётга жорий этиш АГ асоратларини даволаш ва такрорий госпитализация харажатларини бир йилда юқори хавфли бир беморга 4250000 ўзбек сўмига қисқартириш имконини беради. Хавфни стратификациялаш асосида даволаш тактикасини оптималлаштириш шошилинч тиббий ёрдам ва реабилитация харажатларини камайтиради, бу АГ асоратларининг олдини олинган ҳар бир ҳолати учун 1870000 ўзбек сўми миқдорида тежашни таъминлайди. Хулоса: Ишлаб чиқилган прогностик моделни қўллаш соғлиқни сақлаш тизими учун самарали восита ҳисобланади, бу ресурсларни оқилона тақсимлаш ва АГ нинг қиммат асоратларининг олдини олиш ҳисобига ҳам касаллик натижаларини сезиларли даражада яхшилашни, ҳам муҳим иқтисодий фойдани таъминлайди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор корреляцион таҳлил орқали яллиғланиш, ангиогенез ва метаболик бузилишларнинг артериал гипертензия ва унинг асоратли кечиши патогенезида ҳал қилувчи аҳамиятга эга эканлиги тасдиқланди. Бу ҳолат артериал босим даражалари, прояллиғланиш цитокинлар ва метаболик маркерлар (VEGF-A (r = 0,86), IL-6 ва C-реактив оқсил (r = 0,78), лептин ва артериал босим (r = 0,72)) ўртасида кучли боғланишларнинг мавжудлиги билан исботланди. Илмий янгиликларни амалиётга жорий этиш: Олинган илмий-амалий натижалар “Аллергик касалликлар билан боғлиқ артериал гипертензияда иммун жавоб медиаторларини аниқлаш” методик тавсияномаси таркибига киритилган бўлиб, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 19 мартдаги 61-сонли буйруғи ҳамда Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 17 мартдаги 45-сонли буйруғи билан тасдиқланган ҳамда мазкур марказларнинг амалиётига татбиқ қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 25 апрелдаги 16-сонли йиғилиш баённомаси хулосаси асосида). Ижтимоий самарадорлик: аллергик касалликлар билан оғирлашган анамнезга эга бўлган АГ беморларида иммунопатогенезнинг аниқланган хусусиятлари ташхислаш ва даволаш ёндашувларини оптималлаштириш имконини беради, бу эса асоратлар учраш тезлигини камайтириш ва беморларнинг ҳаёт сифати яхшиланишига хизмат қилади. АГ ва аллергик касалликлар билан оғриган беморларда яллиғланиш ва метаболик бузилишларни ўз вақтида коррекция қилиш даволаш самарадорлигини ошириш ва меҳнатга лаёқатли аҳоли орасида ногиронлик ҳолатларини камайтиришни таъминлайди. Иқтисодий самарадорлик: иқтисодий самара вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик муддатларини қисқартириш ва реабилитация харажатларини камайтириш ҳисобига ҳам эришилади, бу эса Ўзбекистон соғлиқни сақлаш тизими миқёсида ҳар бир олди олинган асорат ҳолати бўйича тахминан 1850000 ўзбек сўмини ташкил этади. Хулоса: ишлаб чиқилган диагностика ва даволаш ёндашувларининг аллергик анамнез билан оғирлашган АГ беморлари учун амалиётга жорий этилиши асоратлар давоси ва такрорий шифохонага ётқизишга сарфланадиган харажатларни қисқартиришга имкон беради ва бу билан ҳар бир бемор учун йилига тахминан 2750000 дан 3200000 ўзбек сўмигача иқтисод қилиш имкониятини яратади.