Давлетияров Мадатбай Махсетбаевичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоқлар замонавий кундалик ҳаётида ижтимоий институтларнинг ўрни ва роли», 07.00.07–Этнология, этнография ва антропология (тарих фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В.2017.3.PhD/Tar.196

Илмий маслаҳатчи: Карлыбаев Максет Абдибаевич, тарих фанлари номзоди, катта илмий ходим.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тарих институти, DSc.06.01.2018.Tar.56.01.

Расмий оппонентлар: Зунунова Гулчехра Шавкатовна, тарих фанлари доктори,  Сабиров Алишер Турсунович, тарих фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.    

II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоқларнинг бугунги кун турмушида ижтимоий институтларнинг тутган ўрни ва ролини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 

этнографик материаллар асосида уруў, оила, қариндошлик гуруҳлари (мурындық ва б.), маҳаллий жамоалар (мешит-қәўим, көше бий ва б.), ўзаро кўмак (көмек) гуруҳлари каби маданият компонентлари ижтимоий институтлар эканлиги кўрсатиб берилган;

ижтимоий институтларнинг умумий ва ўзига хос: тарбиявий, анъаналарни авлоддан-авлодга етказиш, интегратив, ижтимоий регулятив функцияларининг мавжудлиги ва фаоллиги асослаб берилган;

қорақалпоқларда уруғ-қабилавий бирликларининг ўзлигини англаш белгилари аниқланди, ҳамда уларнинг ҳозирги кундаги никоҳ муносабатлари, оила, оилавий-қариндошлик ва қўшничилик алоқаларидаги муҳим роли очиб берилган;

қорақалпоқлар ижтимоий институтларининг ҳозирги замон ҳолати ва динамикаси таҳлил қилинди ва ўзининг хилма-хил вазифаларига қарамасдан, ягона тизим сифатида ҳаракат қилиши, айрим компонентлари эса ўзига хос функцияларга эгалиги аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Қорақалпоқларнинг ҳозирги замон кундалик ҳаётидаижтимоий институтларнинг тутган ўрни ва ролини ўрганиш натижасида олинган илмий хулоса ва тавсиялар асосида:

Анъанавий ижтимоий институтлар саналмиш қўшничилик жамоалари, оқсоқоллар кенгаши (кўча бийи, оқсоқол) тўғрисидаги илмий хулосаларидан ЎзР ФА Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг ФА-И3-Г002 рақамли «Қорақалпоғистон тарихи (1991–2015 йй.) китобини тайёрлаш ва нашр этиш» инновацион лойиҳасининг «Фуқаролар институтларининг шаклланиши ва ривожланиши», «Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш идораларининг шаклланиши ва ривожланиши» бўлимларини ёзишда фойдаланилган  (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 15 майдаги 3/1255-1263-сон маълумотномаси). Хусусан, тадқиқот натижалари ўзини ўзи бошқариш органларини, ижтимоий институтларнинг сақланиш даражасини, уларнинг жамиятдаги вазифалари ва ролига оид илмий билимларни боитишга ёрдам берган;

Қорақалпоқларнинг маҳаллий ўзини ўзи бошқариш институтларининг таҳлили, жамиятимизга таъсири, оила, қариндошлик гуруҳлари, «мурындық» каби институтлари функцияларининг жамиятимизнинг бугунги кун хаётидаги ахамияти тўғрисидаги таҳлилий маълумот ва хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси фуқароларининг ўзини ўзи бошқариш идоралари фаолиятини ташкил этишда фойдаланилди  (Фуқароларининг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Кенгашининг 2018 йил 17 майдаги 01-01/118-сон маълумотномаси). Хусусан, ишда оила ва қариндошлик гуруҳлари, уларнинг жамиятда тутган ўрни ҳақидаги асослаб берилган илмий хулосалар ёш оилалар муаммоларини ҳал қилиш чорасини кўриш, улар орасидаги муносабатларни тартибга солиш бўйича кўникмаларни бойитишга ҳизмат қилган;

Тадқиқотнинг жамиятда маҳаллий жамоаларнинг ҳамда овул ва кўча бийларининг роли ҳақидаги натижалари фуқаролик жамияти институтларини ривожлантириш, уларнинг ижтимоий ва сиёсий фаоллигини ошириш ишларида фойдаланилди (Фуқароларининг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Кенгашининг 2018 йил 17 майдаги 01-01/118-сон маълумотномаси). Хусусан, ишда қўшничилик, “бий” институтларининг жамиятда тутган ўрни ҳақидаги асослаб берилган илмий хулосалар махалла институтининг жамият бошқарувидаги ўрни ва фаолиятининг самарадорлигини ошириш билан боғлик вазифалар ижросини таъминлашда ҳизмат қилган.