Хомидов Хайрилло Худоёровичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Турк тилида фразеологизмларнинг юзага келиши, маъно ва грамматик хусусиятлари”, 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти ихтисослиги бўйича тайёрланган (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.PhD/Fil662.

Илмий раҳбар: Маннонов Абдураҳим Муталович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Алимухамедов Рихситилла Абдурашидович, филология фанлари доктори; Абдураҳмонова Муқаддас Рауфовна, филология фанлари номзоди, доцент

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.

Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: турк тилидаги фразеологизмларнинг миллий-маданий хусусиятлари, уларнинг умумий шаклланиш қонуниятлари, фразеологик маънонинг юзага келиши, уларнинг грамматик асоси, синтактик тузилиши ва моделларини ёритиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

фразеологизмларнинг миллий-маданий жиҳатлари, уларнинг юзага келишига сабаб бўлган лисоний омиллар ҳамда шаклланиш йўллари далилланган;

турк тилидаги фразеологизмларнинг семантик мавзуи гуруҳлари, денотатив, коннотатив, прагматик семалари ва структурал типлари ишлаб чиқилган;

фразеологизмларни юзага келтирган манбалар аниқланиб, уларнинг илк ва иккиламчи маъноларининг юзага келиш йўллари, фразеологик қуршови доирасида фразеологик ва лексик маъно муносабати асосланган.

лексик маъно ва фразеологик маъно ўртасидаги боғлиқлик, чатишма, вариантлилик, антонимиклик, синонимиклик, омонимиклик сингари ҳодисалар аниқланган;

фразеологизм структурасига кирувчи релевант ва фразеологизм структурасига кирмайдиган иррелевант шакллар асосланган.

IV. Тадқиқотнатижаларинингжорийқилиниши.

Турк тилида фразеологизмларнинг юзага келиши, маъно ва грамматик хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида:

турк тилида фразеологизмларнинг шаклланишига омил бўлган лисоний тушунчалар ва Туркиядаги ижтимоий қатламлар нутқида қўлланиладиган турғун бирликлар бўйича олинган натижалар ҳамда илмий хулосалардан Ф1-136 рақамли “Илк ва ўрта асрлар Марказий Осиё минтақасида этно-лингвистик вазият” номли илмий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 октябрдаги 1889-03-3516-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши илк ва ўрта асрларда Марказий Осиё ҳамда Кичик Осиё минтақасида туркий тилнинг ҳолати, туркий тилларда фразеологик бирликларнинг ўрни, уларнинг семантикаси ҳамда тарихий тараққиётини очиб беришга хизмат қилган;

тадқиқотдаги эски туркий тил қатламига хос фразеологик бирликларнинг қўлланиши, уларнинг барча туркий қавмлар доирасида қўлланилганлиги билан боғлиқ хулосалардан Ф1-136 рақамли “Илк ва ўрта асрлар Марказий Осиё минтақасида этно-лингвистик вазият” номли илмий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 октябрдаги 1889-03-3516-сон маълумотномаси). Натижада ўрта асрлардаги туркий қавмлар учун умумий фразеологик қатламларни аниқлашга, уларнинг туркий халқлар оғзаки дискурсида ифодаланиши масалаларини очишга асос бўлган;

турк тили фразеологияси, мақол ва фразеологизмларнинг маъно хусусиятларига бағишланган таҳлилий фикрлар ва назарий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “O‘zbekiston” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт” ҳамда “Адабий жараён” каби туркум радиоэшиттиришларни тайёрлашда фойдаланилган (“O‘zbekiston” телерадиоканали ДУКнинг 2018 йил 10 октябрдаги OE/X-1-167-сон маълумотномаси). Натижада мақол ва фразеологизмларнинг маъно хусусиятлари бўйича берилган маълумотлар ҳамда таҳлилий фикрлар радиоэшиттириш мазмунининг бойитишга хизмат қилган.