Маденов Бердимурат Даулетмуратовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ноорганик қўшимчалар тутган термик барқарор аммоний селитрасини олиш технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.13–Ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Т169.
Илмий раҳбар: Намазов Шафаат Саттарович, техника фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, Тошкент кимё-технология институти, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.
Расмий оппонентлар: Эркаев Актам Улашевич, техника фанлари доктори, профессор; Таджиев Сайфитдин Мухитдинович, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Навоий давлат кончилик институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: аммиакли селитра (АС) суюқланмасига ноорганик қўшимчалар қўшиш асосида термик барқарор фосфатлаштирилган аммиакли селитра олиш ва технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
АС суюқланмасига фосфатли тузларни қўшиш йўли билан энг кам ғовоқлик ва ички юза, сезиларли даражада кам детонацион қобилиятга эга концентрланган азот-фосфорли ўғитлар олиш усули ишлаб чиқилган;
монокальцийфосфат фосфорининг 175°С да сувда эрувчан шаклдан полиморф шаклга қисман ўтиши, ундан ташқари NH4NO3 нинг ди- ва трикальцийфосфат билан эрувчан кальций нитрати ва фосфатларини ҳосил қилиш орқали ўзаро таъсирлашув реакцияси бориши аниқланган;
фосфат тузлари ва кремнийли минералларнинг АС доналар мустаҳкамлигини ошириш ва ёпишқоқлигини камайтиришига таъсири аниқланиб, кристалланиш марказлари ҳосил қилган ҳолда уларнинг NH4NO3 кристаллари ўлчамини кичирайтириши, шу орқали доналарнинг такомиллашган тузилишини ҳосил қилиши исботланган;
юқори ҳароратларда NH4NO3 ўзининг нордон хоссаси эвазига фосфат хомашёсини фаоллаштириш механизми, яъни ундаги Р2О5 ва кальцийни ўзлашмайдиган шаклдан ўзлашадиган шаклга ўтиши исботланган;
III®IV фаза ўтишини четлаган ҳолда тўғридан-тўғри II®IV полиморф фазага ўтиш мавжудлиги аниқланиб, бу доналарнинг кристалл панжараси кам деформациясини ва сферик шакл турғунлигини таъминлаши исботланган;
фосфатли қўшимчаларнинг NH4NO3 детонацион хоссасини бартараф қилиш ва унинг структура бузилиши ҳароратини 211 дан 272оС гача оширган ҳолда ингибитирловчи таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Аммоний нитрати суюқланмаси, фосфатли тузлар ва Қорақалпоқ агрорудалари асосида термик барқарор селитра олиш технологиясини ишлаб чиқиш буйича олинган илмий натижалар асосида:
АФУ-М (азотфосфорли ўғит-модификацияланган)га техник шарт (TSh 00203849-117:2015) ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. Мазкур техник шарт сувда эрувчан фосфорли қўшимчали маҳсулотнинг сифати ва технологик жараённи назорат қилишга имкон беради;
аммоний нитрати суюқланмаси ва Қорақалпоқ фосфорит уни асосида азотфосфорли ўғит олиш технологияси «Navoiyazot» АЖда амалиётга жорий этилган («Navoiyazot» АЖнинг 2018 йил 9 ноябрдаги 03/11624-сон маълумотномаси). Натижада янги турдаги азотфосфорли ўғит олиш барабарида аммоний нитратининг термик барқарорлигини таъминлаш имконини берган;
аммофос ёрдамида фосфатлаштирилган селитра олиш технологияси «Navoiyazot» АЖда амалиётга жорий қилинган («Navoiyazot» АЖнинг 2018 йил 9 ноябрдаги 03/11624-сон маълумотномаси). Натижада 275 тонна АФУ-М ўғити ишлаб чиқарилган ва уни қишлоқ хўжалиги пахта майдонларида қўллаш орқали ҳосилни стандарт ўғит (NPK) вариантига солиштирганда 1,4–3,07% га ошириш имконини берган.
