Газиева Мафтуна Муҳаммадовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мулоқот жараёнида просодик воситаларнинг лингвопрагматик хусусиятлари», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/Fil321.

Илмий раҳбар: Набиева Дилора Абдухамидовна, филология фанлари доктори, доцент.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.27.06.2017.Fil.19.01.

Расмий оппонентлар: Лутфуллаева Дурдона Эсоновна, филология фанлари доктори, профессор; Юлдашев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот номи: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқот мақсади: мулоқот жараёнида просодик воситалар муаммосини Уйғуннинг “Парвона” ҳамда Ш.Бошбековнинг “Темир хотин” драмалари асосида саҳналаштирилган асар қаҳрамонлари нутқини экспериментал-фонетик усул билан тадқиқ этиб, интонациянинг лингвопрагматик хусусиятлари моҳиятини ойдинлаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

интонациянинг амалий эҳтиёжлар мактаби даври, пневматик, интонографик методга асосланган экспериментал давр ҳамда замонавий компьютер дастурлари асосида экспериментлар ўтказиш каби уч та хронологик даври ажратиб кўрсатилган;

интонацион бирликлар сифатида мелодика, урғу, пауза, темп ва тембр кабиларнинг функциялари ҳамда чегаралари аниқланган;

просодик воситаларнинг гапнинг коммуникатив типларини шакллантириш, нутқий актлар ҳосил қилиш, гапнинг актуал бўлинишидаги тема ва ремани ажратиш, нутқда турли бўёқларни ифодалаш каби прагматик функциялари асосланган;

интонациянинг нутқдаги мелодик ва интенсив чўққи миқдорларига кўра секин, нормал ва меъёрдан ортиқ каби нутқ типлари ажратилган; 

гапнинг актуал бўлинишида тема ва ремани ажратиш урғунинг интенсив ҳаракати ва нутқнинг мелодик ҳаракати орқали амалга оширилиши экспериментал-фонетик таҳлил хулосалари билан исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Мулоқот жараёнида просодик воситаларнинг лингвопрагматик хусусиятлари тадқиқи юзасидан олинган илмий натижалар асосида:

тадқиқотда қўлланган матнлар просодик қурилишининг психолингвистик тавсифи, матн яратилишида нутқ хусусиятларининг ролини белгилаш борасидаги хулосалардан А-1-39 рақамли “Ўзбек амалий психолингвистикасини яратиш дастурини ишлаб чиқиш” амалий илмий-техник лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 23 мартдаги 89-03-1095-сон маълумотномаси). Натижада матн яратилишида сўзловчи ва тингловчининг руҳий ҳолати, ўзаро мулоқотга киришишда иштирокчилар шахс хусусиятларининг ёрқин очиб берилиши масалалари илмий далиллар билан бойишига эришилган;

просодикага оид фразавий урғу, мелодия, ритм, интенсивлик, темп, тембр каби интонациянинг структур бирликлари ҳақидаги тушунчалар А-1-61 рақамли “Кўриш имконияти чекланган талабалар учун тилшунослик фанлари бўйича аудиокитоб таъминотини яратиш” амалий лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта-махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 89-03-1233-сон маълумотномаси). Натижада ўқув қўлланма, услубий кўрсатмалар ва уларнинг аудиокитоб шаклидаги нусхаларида қўлланган терминлар изоҳининг мукаммаллашувига эришилган;

диссертацияда келтирилган ўзбек тилининг ўзига хос интонацияси, интонациянинг услубий жиҳатдан фарқланиши ҳамда визуал интонация каби маълумотлардан Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг “Фарғона якшанбаси”, “Орзулар фасли”, “Замондош” кўрсатувларини тайёрлаш жараёнида фойдаланилган (Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг 2018 йил 5 апрелдаги 117-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган, илмий далилларга бой бўлиши таъминланган.