Абдиев Фозил Рашидовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ғўзанинг янги тизма ва навларини яратишда генетик-статистик услубларни қўллаш», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.DSc/Qх53.

Илмий маслаҳатчи: Сайдалиев Хакимжон, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc27.06.2017.Qx.13.01.

Расмий оппонентлар: Нариманов Абдужалил Абдусаматович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ибрагимов Паридун Шукурович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бобоев Сайфулла Ғофурович, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Геномика ва биоинформатика маркази.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўзанинг географик келиб чиқиши узоқ бўлган ёввойи намуналари иштирокида олинган юқори авлод дурагайлардан йирик кўсакли, тола чиқими юқори бўлган ашёларни ажратиш ва генетик-статистик усулларни қўллашнинг аҳамиятини таҳлил қилиш асосида генетик бир хиллиги юқори бўлган нав ва тизмаларни яратишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор ғўзанинг географик келиб чиқиши узоқ бўлган йирик кўсакли, юқори тола чиқимига эга намуналарни дурагайлаш асосида олинган юқори авлод дурагай популяциясида қимматли хўжалик белгиларининг ўзгарувчанлиги ҳамда улар орасидаги ўзаро боғлиқликлар аниқланган;

тола чиқими билан тола узунлиги ва 1000 дона чигит вазни орасидаги салбий боғланишларни танловлар натижасида ижобий томонга ўзгартириш мумкинлиги исботланган;

ғўзанинг G. barbadense L. турларига мансуб ўсимликларида битта кўсакдаги пахта вазнини битта лўппакдаги пахта вазни ва лўппакдаги чигитлар сони билан ўзаро боғлиқлиги, кўсакларнинг чаноқлар сони, ҳосил шохларини жойлашиш баландлигига боғлиқлиги исботланган;

Т-93 тизмасини оилаларини диаллел схема бўйича чатиштириб, қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланишини ўрганиш асосида ушбу тизмада селекцион аҳамиятга эга бўлган оилалар борлиги аниқланган;

ижобий натижалар кўрсатган оилалар чигитларини жамлаган ҳолда юқори қимматли хўжалик белгиларига эга ва бир хиллиги юқори бўлган тизмалар яратилган;

тадқиқотлар асосида ўрта толали ғўзанинг ТошДАУ-100 ва СП-7701 навлари яратилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ғўзанинг янги тизма ва навларини яратишда генетик-статистик услубларни қўллашни такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:

маҳаллий ва хорижий нав ҳамда намуналарни мураккаб дурагайлаш орқали ўрта толали ғўзанинг «СП-7702» нави 2017 йилда Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш Давлат комиссиясиясининг нав синаш станцияси ва участкаларида синалган (Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш Давлат комиссиясининг 2018 йил 15 январдаги 53-4/28-сон маълумотномаси). Натижада янгидан яратилган ўрта толали ғўзанинг «СП-7702» нави Элликқалъа нав синаш станциясида гектаридан 38,0 центнер пахта ҳосили олинган ва тола чиқими 37,7 фоизга тенг бўлишига эришилган;

ўрта толали ғўзанинг «СП-7702» навини уруғлик чигитларини дастлабки кўпайтириш Хоразм вилояти Хонқа тумани «Салой Ёқубов» элита уруғчилик хўжалигининг 1 гектар майдонида элита ва 7,7 гектарда биринчи авлод уруғлари экилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 29 мартдаги 96-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ушбу навни Хоразм вилоятига районлаштириш учун уруғлик чигитлари кўпайтирилган;

ғўзанинг ўрта толали «ТошДАУ-100» нави яратилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 20 апрелдаги 01/20-29-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ўрта толали ғўзанинг «ТошДАУ-100» навидан Қўрғонтепа нав синаш станциясида гектаридан 40,5 центнер пахта ҳосили олинган ва тола чиқими 37,6 фоизга тенг бўлишига эришилган;

янгидан яратилган «ТошДАУ-100» навининг уруғларини дастлабки кўпайтириш Қашқадарё вилояти Касби туманидаги Пахта селекцияси уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти Қашқадарё илмий-тажриба станцияси элита хўжалигида жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 29 мартдаги 96-сон маълумотномаси). Натижада андоза «С-6524» навига нисбатан гектаридан 4,0 центнер қўшимча пахта ҳосили олинган, тола чиқими бўйича 2,8 фоизни ташкил этган.