Қаххоров Иззатулла Тилавовичнинг

диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фан доктори (DSc) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «G.hirsutum L. турининг географик узоқ дурагайлари асосида ғўзанинг янги навларининг олиниши ва ишлаб чиқаришга жорий этилиши», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.DSc/Qx102.

Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.

Илмий маслаҳатчи: Абдуллаев Абдумавлян Абдуллаевич, биология фанлари доктори, академик.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган: «Келажак» ғўза нави (NАР 00135); «АН-419» ғўза нави (NАР 00139) ва «АН-514» ғўза нави (NАР 00109).

Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг 2018 йил 28 июлдаги 02-11/1965, 02-11/1967 ва 02-11/1059-сон хулосалари.

II. Тадқиқотнинг мақсади: G.hirsutum L. турининг географик узоқ ва навлараро дурагай популяциялари асосида ғўзанинг янги навларининг олиниши, сара уруғлик чигитини етиштириш ва ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Ўзбекистон Республикаси шароитида ғўзанинг мексика рудерал шаклларининг турли мамлакатлар  маданий   навлари билан олинган  дурагай популяцияларининг қимматли-хўжалик белгилари илмий асосланган;

янги дурагай ашёларда морфо-биологик белгиларнинг ирсийланиш, ўзгарувчанлик ва ирсиятни таъминловчи генетик қонуниятлар аниқланган;

гибридологик таҳлил услуби орқали назарий ва амалий селекцион жараёнларда фойдаланиш учун донор тизмалар ажратиб олинган;

ўрта толали ғўзада жуғрофий узоқ навлараро ва мексика шакллари билан дурагайлаш асосида ирсий жиҳатдан бойитилган генотипли Л-2689, Л-2777 тизмалари олинган;

турлараро (G. hirsutum x G. barbadense)  Л-6161 тизмасини Болгариянинг 146  ғўза нави билан дурагайлашдан олинган Л-38 тизмасининг популяцияси асосида ғўзанинг янги “Келажак” нави яратилган;

 ғўзанинг маданий АН-415 ва  Қирғизистон-3  навларининг  дурагайларидан олинган Л-12 тизмасининг популяцияси асосида “АН-419”  ғўза нави яратилган;

ғўзанинг маданий  АН-510 ва Қирғизистон-3  навларининг дурагайларидан  олинган Л-4 тизмасининг популяцияси асосида “АН-514”  ғўза нави яратилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

G.hirsutum L. турининг географик узоқ ва навлараро дурагай популяциялари асосида ғўзанинг янги навларининг олиниши, сара уруғлик чигитини етиштириш ва ишлаб чиқаришга жорий этиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:

қимматли-хўжалик белгиларига эга бўлган эртапишар, серҳосил, касаллик ва қурғоқчиликка чидамли, тола сифати ва чиқими юқори бўлган “Келажак”, “АН-419” ва “АН-514” навлари яратилган ҳамда Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг селекция ютуғига патентлари олинган (NАР 00135, NАР 00139, NАР 00109). Натижада мазкур ғўза навлари республиканинг пахтачилик фермер хўжаликларида катта пахта майдонларига экиш учун тавсия этилган;

ғўзанинг ўрта толали “Келажак” нави 2012 йилдан Қорақалпоғистон Республикаси ва Тошкент вилояти ва 2013 йилдан Андижон вилояти учун истиқболли навлар рўйхатига киритилган, 2016 йилдан Тошкент вилояти учун районлаштирилган ҳамда 3200 гектар пахта майдонига жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 2 октябрдаги 02/020-268-сон маълумотномаси). Натижада ушбу ғўза нави ўзининг эртапишарлиги, серҳосиллиги, касаллик ва қурғоқчиликка чидамлилиги, тола сифати ва чиқими юқорилигини намоён этган;

ғўзанинг “АН-419” нави 2011 йилдан Сурхондарё вилояти учун истиқболли навлар рўйхатига киритилган ва охирги йилларда Қашқадарё вилояти пахтачилик фермер хўжаликларида 480 гектар пахта майдонига жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 2 октябрдаги 02/020-268-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ушбу ғўза навидан юқори пахта ҳосили олинган, толанинг технологик сифат кўрсаткичи ва иқтисодий самарадорлик ошганлиги аниқланган;

ғўзанинг “АН-514” нави 2009 йилдан Фарғона вилояти,  2011 йилдан Навоий вилоятига  қишлоқ хўжалиги экинларини экиш учун давлат реестрига киритилган ва йиллар бўйича Фарғона ва Навоий вилоятларида 1100 гектар пахта майдонига жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 2 октябрдаги 02/020-268-сон маълумотномаси). Натижада ушбу ғўза навидан андоза навларга нисбатан мўл ва тола сифати юқори пахта ҳосили олишга эришилган.