Мирзоҳидова Лайло Бахтиёровнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “XI–XII асрлар туркий адабиётида мажозий тасвир бадиияти”, 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil532.

Илмий раҳбар: Салоҳий Дилором, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонентлар: Қудратуллаев Ҳасан, филология фанлари доктори, профессор; Тўхлиев Боқижон, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: XI–XII aсрлар туркий aдaбиёт мaжoзий тасвир пoэтикaсининг тaкoмилини шу дaврдa ярaтилгaн «Девoну луғoтит турк», «Қутaдғу билиг», «Ҳибaтул ҳaқoйиқ» aсaрлaри мисолида aсoслаб беришдан ибoрaт.

III. Тaдқиқoтнинг илмий янгилиги:

XI-XII aсрлар туркий aдaбиётида рaмзий тaсвирий вoситaлaр рaнг-бaрaнглиги, мaжoзий тaсвирий вoситaлaрдaн фoйдaлaниш aнъaнaси, дaвр руҳи билaн мутaнoсиблиги, ижoдкoр мaқсaд қилгaн фикр вa қaрaшлaрнинг мaжoзийлик  билан алоқаси очиб берилган;

«Девону луғотит турк»да рангларнинг мажозий маъно англатишида халқ оғзаки ижоди намуналарида ифодаланган фикрлар рамзийлиги ҳамда  «Қутадғу билиг»да рангларга янги-янги маънолар юклатилиб, ўзига хос оригинал рамзий тасвирлар яратишда муаллиф маҳорати аниқланган;

таҳлил этилаётган ёзма обидалардаги қушлар ва ҳайвонлар образлари, уларнинг ранги, ҳаёт тарзи, сийратидаги ҳушёрлик, шиддаткорлик ва бошқа шунга ўхшаш характерли белгиларини ифодалаш орқали турли характерга эга бўлган инсонлар рамзий ўхшатиш, рамзий сифатлаш, мажозий мурсаллар орқали ифодаланганлиги ҳамда ҳайвонлар ва қушлар поэтикаси асосида турли характердаги инсон тасвирининг яратилганлиги асосланган; 

туркий адабиёт намуналарида фасллар, табиат ҳодисалари, набодот оламининг ўз ҳаракат хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда муаллифга рамзий образ, рамзий фикр англатувчи тасвир яратишга асос бўлгани ва улар  яхши ва ёмон инсонлар, дўст ҳамда душманларнинг рамзий тасвирини яратишга восита бўлиб хизмат қилиши далилланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

XI-XII асрлар туркий адабиётида мажозий тасвир поэтикасининг бадиий  талқинини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

мажозий тасвир ва рамзлар хусусидаги амалий натижалардан ОТ-F8-027 рақамли “Қўлёзма манбаларнинг миллий-маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 10 апрелдаги ФТА-89-03/1357-сон маълумотномаси). Олинган илмий-назарий натижаларнинг қўлланилиши  Шарқ мумтоз адабиётида XI–XII асрлар бадиий тафаккури нуқтаи назаридан, ассоциатив тарзда, табиат ҳодисалари, набодот ва ҳайвонот дунёси, осмон жисмлари ёрдамида ифодаланган рамзий тасвирларнинг поэтик хусусиятларини очиб беришга хизмат қилган;

туркий адабиётида мажозий тасвир поэтикаси, мажозийликни ҳосил қилувчи воситаларга оид хулосалардан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг “Мингта ўгит” теледастурида “Бобур ғазалларида ранг-тасвир мажози” мавзусидаги кўрсатувни эфирга тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2018 йил 22 июндаги 09-01/300-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатув орқали телетомошабинларга ранг-тасвир мажози, рамзийлик ва мажозийликни ҳосил қилиш йўллари, мажозий талқинни тўғри англаш хусусида маълумотлар беришга кўмаклашган;

мажозий тасвирнинг ўзига хос жиҳатлари, уларнинг қадимги туркий адабиётда қўлланилиши, рамз, аллегория, рамзий сифатлаш, рамзий ўхшатиш, рамзий киноя, рамзий муболаға, мажози мурсал каби кўчимларни ҳосил қилувчи воситаларининг хусусиятлари ҳақидаги хулосалардан  Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилоят ҳудудий бўлинмаси қошидаги «Садоқат» ижодий тўгараги семинар йиғилишларида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2018 йил 18 июлдаги 01-03/950-сон маълумотномаси). Илмий хулосаларнинг амалиётда қўлланилиши тўгарак аъзолари бўлган ёш ижодкорларнинг бадиий асар яратиш жараёнида энг муҳим жиҳатларидан бири мажозийликни ҳосил қилувчи тасвир воситалари эканлигини теранроқ англашларига кўмаклашган.