Ubbiniyazova Jamila Komekbaevnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “Qoraqalpog‘iston Bovidae - quvushshoxlilarning gelmintlar faunasi va ularning ahamiyati”, 03.00.06 - Zoologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.PhD/B685.
Ilmiy rahbar: Saparov Kalandar Abdullaevich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Nukus davlat pedagogika instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Qoraqalpoq davlat universiteti, PhD.03/30.12.2019.B.20.04.
Rasmiy opponentlar: Abdullaev Ikram Iskandarovich, biologiya fanlari doktori, professor; Kaniyazov Amaniyaz Janadilovich, biologiya fanlari falsafa doktori (PhD).
Yetakchi tashkilot: O‘zR FA Zoologiya instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi Qoraqalpog‘iston quvushshoxlilar oilasiga mansub hayvonlarning gelmint tur tarkibini aniqlash, parazitar tizim komponentlarining tarqalishi, ekologik va trofik aloqalarini o‘rganish hamda ularda ustunlik qiluvchi gelmintozlarga qarshi profilaktik chora-tadbirlarni takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor Qoraqalpog‘iston biotsenozlarida uy (qo‘y, echki, qoramol) va yovvoyi hayvonlar (sayg‘oq, jayron) gelmintlarining Cestoda, Trematoda va Nematoda sinflariga mansub bo‘lgan 36 turdagi gelmintlardan iborat faunistik majmualari aniqlangan. Aniqlangan gelmintlarning      28 turi qo‘ylarda, 21 turi echkilarda, 26 turi qoramolda, 17 turi sayg‘oqda, 21 turi esa jayronda qayd etilgan;
aniqlangan nematodalarning Skrjabinodera saiga va Skrjabinema caprae turlari echkilar va jayronlarda, Setaria labiatopapillosa turi esa jayron va sayg‘oqlarda ilk bor qayd etilgan;
Qoraqalpog‘istonda o‘rganilayotgan hayvonlarning gelmintlar faunasi xususiyatlari aniqlangan va ular quyidagi keng tarqalgan turlardan iborat: Avitellina centripunctata, Taeniarhynchus saginatus (larvae), Schistosoma turkestanicum, Fasciola gigantica, Gastrothylax crumenifer, Parabronema skrjabini, Skrjabinodera saiga. Shuningdek, Protostrongylidae oilasiga mansub o‘pka nematodalarining aniqlanmaganligi qayd etilgan;
cestodalarning - Taenia hydatigena, Echinococcus granulosus; trematodalarning - Fasciola gigantica, Schistosoma turkestanicum va nematodalarning - Trichocephalus skrjabini, Trichostrongylus axei, Marshallagia marshalli, Nematodirus helvetianus, N. oiratianus, Gongylonema pulchrum, Setaria labiatopapillosa turlari quvushshoxli hayvonlarning gelmintlar faunasi uchun umumiy ekanligi aniqlangan;
quvushshoxlilarning gelmintofaunasi bilan bog‘liq trofik va ekologik aloqalari aniqlanip, ular parazitar tizimlarning shakllanishi va faoliyat yuritishiga yordam berishi qayd etilgan;
qo‘y, echki va qoramollardagi dominant qiluvchi gelmintozlarning oldini olishning ekologik va epizootologik asoslari ilmiy jihatdan asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Qoraqalpog‘iston quvushshoxlilarining gelmintlar faunasi va ularning ahamiyati bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijalari asosida:
Qoraqalpog‘iston quvushshoxlilaridan qoramollardagi shistosomozga qarshi “Prazikvantel” hamda moniezioz va parabronemoz kasalliklariga qarshi “Fenbendazol” preparatlarini qo‘llash dozalari va usullari Qoraqalpog‘iston respublikasi Qo‘ng‘irot, Bo‘zatov, Kegeyli va Taxtako‘pir tumanlari chorvachilik xo‘jaliklari amaliyotiga joriy qilingan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo‘mitasining 2024 yil 02 fevraldagi 33/01-05-120 son ma’lumotnomasi). Natijada, qoramollarning shistosomoz kasalligiga qarshi prazikvantel supramolekulyar kompozisiyalari (4,0-5,0 mg/kg sarf meyorida) qo‘llanilganda 80-100%, moniezioz va parabronemoz kasalliklariga qarshi fenbendazol supramolekulyar kompozisiyalari (5,0-6,0 mg/kg sarf meyorida) qo‘llanilganda 80-100% samaradorlikka erishilgan va qoramollardagi epizootik farovonlikni ta’minlash hamda ular maxsuldorligini oshirish imkonini bergan;
Qoraqalpog‘iston biotsenozlaridagi quvushshoxlilar (qo‘y, echki, qoramol, sayg‘oq va jayron) gelmint turlarining zamonaviy holatini aniqlash, ularning tarqalishiga bioekologik omillarning ta’sirini asoslash, sayg‘oq va jayronlarning gelmintlar bilan zararlanishining invaziya ekstensivligi va invaziya intensivligini aniqlash hamda gelmintozlarni oldini olish bo‘yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar Qoraqalpog‘ston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tasarrufidagi qator tashkilotlar (Mo‘ynoq, Qo‘ng‘irot, Bo‘zatov tumanlari) amaliyotiga joriy etilgan (Qoraqalpog‘ston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligining 2024 yil 07 fevraldagi 01/18-2-384 sonli ma’lumotnomasi). Natijada, quvushshoxlilar (qo‘y, echki, qoramol, sayg‘oq va jayron) populyasiyalarini gelmintoz kasalliklardan saqlash va va ularnining ekologik holatini barqarorlashtirish imkonini bergan.