Уббиниязова Жамила Комекбаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Қорақалпоғистон Бовидае - қувушшохлиларнинг гелминтлар фаунаси ва уларнинг аҳамияти”, 03.00.06 - Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/B685.
Илмий раҳбар: Сапаров Каландар Абдуллаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Нукус давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, PhD.03/30.12.2019.B.20.04.
Расмий оппонентлар: Абдуллаев Икрам Искандарович, биология фанлари доктори, профессор; Каниязов Аманияз Жанадилович, биология фанлари фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Зоология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қорақалпоғистон қувушшохлилар оиласига мансуб ҳайвонларнинг гелминт тур таркибини аниқлаш, паразитар тизим компонентларининг тарқалиши, экологик ва трофик алоқаларини ўрганиш ҳамда уларда устунлик қилувчи гелминтозларга қарши профилактик чора-тадбирларни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Қорақалпоғистон биоценозларида уй (қўй, эчки, қорамол) ва ёввойи ҳайвонлар (сайғоқ, жайрон) гелминтларининг Cестода, Трематода ва Нематода синфларига мансуб бўлган 36 турдаги гелминтлардан иборат фаунистик мажмуалари аниқланган. Аниқланган гелминтларнинг 28 тури қўйларда, 21 тури эчкиларда, 26 тури қорамолда, 17 тури сайғоқда, 21 тури эса жайронда қайд этилган;
аниқланган нематодаларнинг Скржабинодера саига ва Скржабинема cапрае турлари эчкилар ва жайронларда, Сетариа лабиатопапиллоса тури эса жайрон ва сайғоқларда илк бор қайд этилган;
Қорақалпоғистонда ўрганилаётган ҳайвонларнинг гелминтлар фаунаси хусусиятлари аниқланган ва улар қуйидаги кенг тарқалган турлардан иборат: Авителлина cентрипунcтата, Таениарҳйнчус сагинатус (ларвае), Счистосома туркестаниcум, Фасcиола гигантиcа, Гастротҳйлах cруменифер, Парабронема скржабини, Скржабинодера саига. Шунингдек, Протостронгйлидае оиласига мансуб ўпка нематодаларининг аниқланмаганлиги қайд этилган;
cестодаларнинг - Таениа ҳйдатигена, Эчиноcоccус гранулосус; трематодаларнинг - Фасcиола гигантиcа, Счистосома туркестаниcум ва нематодаларнинг - Тричоcепҳалус скржабини, Тричостронгйлус ахеи, Маршаллагиа маршалли, Нематодирус ҳелветианус, Н. оиратианус, Гонгйлонема пулчрум, Сетариа лабиатопапиллоса турлари қувушшохли ҳайвонларнинг гелминтлар фаунаси учун умумий эканлиги аниқланган;
қувушшохлиларнинг гелминтофаунаси билан боғлиқ трофик ва экологик алоқалари аниқланип, улар паразитар тизимларнинг шаклланиши ва фаолият юритишига ёрдам бериши қайд этилган;
қўй, эчки ва қорамоллардаги доминант қилувчи гелминтозларнинг олдини олишнинг экологик ва эпизоотологик асослари илмий жиҳатдан асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қорақалпоғистон қувушшохлиларининг гелминтлар фаунаси ва уларнинг аҳамияти бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
Қорақалпоғистон қувушшохлиларидан қорамоллардаги шистосомозга қарши “Празиквантел” ҳамда мониезиоз ва парабронемоз касалликларига қарши “Фенбендазол” препаратларини қўллаш дозалари ва усуллари Қорақалпоғистон республикаси Қўнғирот, Бўзатов, Кегейли ва Тахтакўпир туманлари чорвачилик хўжаликлари амалиётига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024 йил 02 февралдаги 33/01-05-120 сон маълумотномаси). Натижада, қорамолларнинг шистосомоз касаллигига қарши празиквантел супрамолекуляр композициялари (4,0-5,0 мг/кг сарф меёрида) қўлланилганда 80-100%, мониезиоз ва парабронемоз касалликларига қарши фенбендазол супрамолекуляр композициялари (5,0-6,0 мг/кг сарф меёрида) қўлланилганда 80-100% самарадорликка эришилган ва қорамоллардаги эпизоотик фаровонликни таъминлаш ҳамда улар махсулдорлигини ошириш имконини берган;
Қорақалпоғистон биоценозларидаги қувушшохлилар (қўй, эчки, қорамол, сайғоқ ва жайрон) гелминт турларининг замонавий ҳолатини аниқлаш, уларнинг тарқалишига биоекологик омилларнинг таъсирини асослаш, сайғоқ ва жайронларнинг гелминтлар билан зарарланишининг инвазия экстенсивлиги ва инвазия интенсивлигини аниқлаш ҳамда гелминтозларни олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар Қорақалпоғстон Республикаси Экология, атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги тасарруфидаги қатор ташкилотлар (Мўйноқ, Қўнғирот, Бўзатов туманлари) амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғстон Республикаси Экология, атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024 йил 07 февралдаги 01/18-2-384 сонли маълумотномаси). Натижада, қувушшохлилар (қўй, эчки, қорамол, сайғоқ ва жайрон) популяцияларини гелминтоз касалликлардан сақлаш ва ва уларнининг экологик ҳолатини барқарорлаштириш имконини берган.
