Худайназаров Уткир Раббимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Диабетик оёқ-панжа синдроми йирингли-некротик асоратларини комплекс даволашни такомиллаштириш йўллари», 14.00.27 – «Хирургия».
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Tib2308.
Илмий раҳбар: Абдуллаев Сайфулла Абдуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Шербеков Улугбек Ахрорович, тиббиёт фанлари доктори (DSc); Матмурадов Қувондиқ Жуманиёзович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Слупскдаги Помераниан университети (Польша Республикаси ).
Диссертатсия йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
Диабетик оёқ панжа синдромининг йирингли-некротик асоратларини ташхислашда қон томирлар эндотелиал дисфукциясининг патогенетик жиҳатларини ўрганиш ҳамда оптимал хирургик даволаш тактикасини такомиллаштириш йўли билан беморларнинг даволаш натижаларини яхшилашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
“диабетик оёқ панжа” синдроми билан оғриган беморлардаги йирингли-некротик асоратларининг ривожланишида микроциркулятор бузилишнинг қон томирлар эндотелий дисфункцияси билан оёқ панжа соҳаси тўқималари ишемиясининг патогенетик боғлиқлиги исботланган;
“диабетик оёқ панжа” синдромининг йирингли-некротик асоратларини маҳаллий ва комплекс даволашга Асербин малҳами ва L-аргинин препаратини қўшиб мақбуллаштирилиши ҳисобига такрорий операция хавфини камайтирадиган ва аъзоларнинг таянч вазифасини сақлаб қолувчи операцияларни бажариш имконияти асосланган;
“диабетик оёқ панжа” синдромида SVS WIfI таснифидан фойдаланиб,  ампутацияларнинг хавфини камайтирадиган эндоваскуляр мининвазив жарроҳлик усулларини қўллаш ва оёқ панжанинг анатомик тузилмаларини сақлаб қолувчи операция усулларини, яъни метатарзал суякнинг бошчасини атипик қия йўналишда резекция қилиш ва оёқ панжанинг шикастланган соҳадаги фалангалараро пай-синовиал тузилмаларини максимал кесиб олиш орқали такомиллаштирилган; 
патологик жараённинг авж олиши, беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга қаратилган консерватив ва жадаллашган кам инвазивли хирургик даво чора-тадбирлар мажмуаси, ҳамда оптимал баҳолаш мезонлари асосида алгоритм ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Диабетик оёқ-панжа синдроми йирингли-некротик асоратларини комплекс даволашни такомиллаштириш йўллари бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси ССВ ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 22.10.2024 й. 07/41-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: “диабетик оёқ панжа” синдроми билан оғриган беморлардаги йирингли-некротик асоратларининг ривожланишида микроциркулятор бузилишнинг қон томирлар эндотелий дисфункцияси билан оёқ панжа соҳаси тўқималари ишемиясининг патогенетик боғлиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 12.05.2023 й. 54-сон буйруғи ва Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 23.10.2023 й. 2809-7-107-TB/2023-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: қандли диабет фонида эндотелиал дисфункция “диабетик оёқ панжа” синдроми билан касалланган беморларда оёқлардаги қон томирларнинг функционал ҳолатини объектив баҳолаш имконини берган, ҳамда пастки мучалардаги микроциркуляциянинг бузилишини ва ишемияни келтириб чиқариши мумкинлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларнинг стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 4576480 сўм (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра). Беморларнинг барча лаборатор-инструментал текширишларига жами 855300 сўм сарфланади. Агарда беморларда тўлиқ йиллик иқтисодий кўрсаткич 1810900 сўмни ташкил этади (бир нафар бемор учун). Хулоса: ҚД фонида ДОПСнинг йирингли-некротик асоратлари нисбий салмоғи юқори бўлиб, улар 36,5% ни ташкил этади. Шундан анъанавий даволаш натижасида беморларнинг 41,7%ида ДОПС сабабли катта (юқори) ампутациялар бажарилган. ДОПС билан беморларнинг ананавий даволаш натижаларини ўрганишда қуйидагилар аниқланган: оёқ тўқималарининг зарарланиш даражасида томир эндотелийсидаги ўзгаришларни ва пастки мучалардаги ампутациялар хавфини етарли баҳоланмаслиги, жарроҳлик тактикасини танлашдаги хатоликларнинг мавжудлиги, такрорий операцияларнинг асосланмаганлиги. Шунинг учун ДОПСни патогенетик ва хирургик даволаш мақбуллаштириш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш зарурлигини кўрсатди.
иккинчи илмий янгилик: “диабетик оёқ панжа” синдромининг йирингли-некротик асоратларини маҳаллий ва комплекс даволашга Асербин малҳами ва L- аргинин препаратини қўшиб мақбуллаштирилиши ҳисобига такрорий операция хавфини камайтирадиган ва аъзоларнинг таянч вазифасини сақлаб қолувчи операцияларни бажариш имконияти асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 12.05.2023 й. 54-сон буйруғи ва Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 23.10.2023 й.2809-7-107-TB/2023- сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: амалиётга эндотелиал дисфункция маркёрлари (NO, эндотелиен – 1, VEGF) ни киритиш “диабетик оёқ панжа” синдромидаги йирингли некротик асоратларни даволаш ва профилактикасини таъминлашда диагностик аҳамиятга эгалиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: “диабетик оёқ панжа” синдромининг йирингли-некротик асоратларини маҳаллий ва комплекс даволашга Асербин малҳами ва L-аргинин препаратини қўшиб мақбуллаштирилиши ҳисобига умумий ўртача 1280600 сўм сарфланади (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра). Беморларга юқоридаги тавсия қилинган комплекс даво натижасида ижобий натижалар 2 баробар кўп ҳолатда кузатилганлигини ҳисобга олсак, йиллик иқтисодий кўрсаткич 3821500 сўмни ташкил этади. Хулоса: Ангиоген омиллар қон-томирлар таркибий тузилмаларида дистрофик ўзгаришлар ривожланишига сабаб бўлган. Шунинг учун ДОПС кузатилган беморларда қондаги эндотелий ўсиш омилини аниқлаш ва ЭД коррексия қилиш натижасида ДОПСни патогенетик даволаш ва профилактика қилиш доирасини кенгайтирган. Хирургик даволашнинг истиқболини аниқ белгилашга кўмалашди.
учинчи илмий янгилик: “диабетик оёқ панжа” синдромида SVS WIfI таснифидан фойдаланиб, ампутацияларнинг хавфини камайтирадиган эндоваскуляр мининвазив жаррохлик усулларини қўллаш ва оёқ панжанинг анатомик тузилмаларини сақлаб қолувчи операция усулларини, яъни метатарзал суякнинг бошчасини атипик қия йўналишда резексия қилиш ва оёқ панжанинг шикастланган соҳадаги фалангалараро пай-синовиал тузилмаларини максимал кесиб олиш орқали такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 12.05.2023 й. 54-сон буйруғи ва Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 23.10.2023 й. 2809-7-107-ТВ/2023-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: SVS WIfI таснифи бўйича олинган маълумотларини ҳисобга олган ҳолда, такрорий жарроҳлик аралашуви хавфини ва катта (юқори) ампутацияларни амалга ошириш заруриятини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: такрорий жарроҳлик аралашуви хавфини ва катта (юқори) ампутацияларни амалга ошириш усулини танлаш алгоритми билан одатда умумий ўртача 1180400 сўм сарфланади (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра). Беморларга юқоридаги тавсия қилинган жарроҳликни ҳисобга олсак, йиллик иқтисодий кўрсаткич 5311800 сўмни ташкил этади. Хулоса: «Диабетик оёқ панжа” синдромида SVS WIfI таснифидан фойдаланиб, ампутацияларнинг хавфини камайтирадиган эндоваскуляр мининвазив жаррохлик усулларини қўллаш ва оёқ панжанинг таянч функциясини сақлаб қолувчи операция усулларини мақбуллаштириш орқали, такрорий жарроҳлик аралашувини 31,94% дан 9,02% гача (р<0,05)  ва катта (юқори) ампутацияларни 41,7%дан 11,5%гача (р<0,05) камайтириш имконини берди.
тўртинчи илмий янгилик: патологик жараённинг авж олиши, беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга қаратилган консерватив ва жадаллашган кам инвазивли хирургик даво чора-тадбирлар мажмуаси, ҳамда оптимал баҳолаш мезонлари асосида алгоритм ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 12.05.2023 й. 54-сон буйруғи ва Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 23.10.2023 й. 2809-7-107-ТВ/2023-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: “диабетик оёқ панжа” синдроми ва оёқларнинг диабетик гангренаси бўлган беморларни операциядан кейинги асоратлар ва ногиронлик частотасини камайтиришга асосланган жарохлик даволаш усуллари тавсия этилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: “диабетик оёқ панжа” синдроми ва оёқларнинг диабетик гангренаси бўлган беморларни даволаш натижаларига кўра қўшма герниоаллопластика ва дерматолипектомиянинг зарурати билан беморларни стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 6893350 сўм (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра) сарфланади. Йиллик иқтисодий кўрсаткич эса ўз навбатида 6648800 сўмни (2 нафар беморга) ташкил этади. Хулоса: ДОПС билан оғриган беморларда пастки мучаларнинг оғир даражали (критик) ишемияси кузатилганда дастлабки кунларда эндоваскуляр мининвазив усулларни қўллаб, реваскулиризатсия қилиш орқали даволаш натижаларини яхшилашга ёрдам берган. Шу билан бирга, беморларнинг шифохонадаги ўрин-жой кунларининг муддатини 24,4 ± 4,5 дан 16,4 ± 3,1 кунгача, ўлим кўрсаткичини 12,5% дан 1,6% гача камайишига олиб келди.