Нарматова Дилоромхон Мактубжановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Умуртқа поғонаси дегенератив касалликлари эрта даражасининг морфологик белгилари” 14.00.15 – Патологик анатомия. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Tib3175.
Илмий раҳбар: Махкамов Носиржон Жўраевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти, PhD.04/ 30.09.2020. Tib.122.01.
Расмий оппонентлар: Расулов Хамидулло Абдуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор;  Раимназарова Гулсара Жамаловна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: умуртқа поғонаси дегенаратив касалликларини эрта даражасини ташҳислаш ва даволашни режалаштиришда патоморфологик ва морфометрик текширишларни аҳамиятини аниқлашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
умуртқа поғонаси касалликларининг клиник-анамнестик, лаборатор- инструментал текширишда ривожланган спондилит, протрузия ва дисцитда функционал анатомик жойлашиши бўйича, ҳос жиҳатларини солиштирма ташҳислашда фарқлар мавжудлиги аниқланган;
умуртқа поғонаси касалликларида дастлабки патоморфологик белгилари бўлган протрузия, спондилит ва дисситлар ривожланишидаги дегенератив ўзгаришларни  юзага келишидаги ўзига хослиги исботланган; 
умуртқа поғонаси дегенератив касалликларининг эрта даврида ривожланган патоморфологик ўзгаришларни ташҳислашда таклиф этилган қўшимча мезонлар ва тавсиялар ишлаб чиқилган; 
умуртқа поғонаси протрузияси, чурра тўқимасида ривожланган ўзгаришларнинг  морфометрик кўрсаткичлари бўйича, хондроцитларни фаоллик  коеффициенти назорат гурухида 0,14, чуррада 0,48 кўтарилган яъни  4 баробарга ошганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Дегенератив касалликларининг эрта даврида умуртқанинг касалланишини вақтида ижобий ташҳислаш учун олинган илмий натижалар асосида: “Умуртқа поғонаси дегенератив касалликлари эрта даврида патоморфологик ташхислаш усули” мавзусида ишлаб чиқилган услубий тавсиянома Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025-йил январдаги 06/81-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Андижон давлат тиббиёт институтининг 2024-йил 27 августдаги 6и-62/у-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган).
биринчи илмий янгилик умуртқа поғонаси касалликларининг клиник-анамнестик, лаборатор- инструментал текширишда ривожланган спондилит, протрузия ва дисцитда функционал анатомик жойлашиши бўйича, ҳос жиҳатларини солиштирма ташҳислашда фарқлар мавжудлиги аниқланганлиги Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (18.10.2024 й.; №62), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (15.10.2024 й.; №63) ҳамда Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (21.11.2024 й.; №24), Андижон вилояти травматология ва ортопедия шифохонаси (19.11.2024й., 157-сон) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган патоморфологик ташҳис усули даволаш амалиётига жорий этилиши натижасида, аҳоли орасида 82% гача умуртқа поғонаси дегенератив касалликларининг эрта даврида ташхислаш самарадорлиги оширилишига имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Иқтисодий самарадорлик УДЧ жарроҳлик амалиётини ўтказиш таннарҳи келтириб ўтилган барча ҳаражатларнинг фойдалиси жарроҳлик амалиёти ўтказилмасдан аввалги ва  кейинги клиник-лаборатор тест ўтказишдан ( МРТ, Рентген, УТД ва қон биоҳимик таҳлил) иборат.
Мазкур ҳолатда қиёсий таҳлил учун қуйидагилардан фойдаланилди: 
  ташҳислаш учун  ҳолатини умумий клиник таҳлилини таннарҳи:
Сддт= (МРТ+ РЕН)*Ка+CН + Сд = (220000+40000)*5+75000= 340000 сўм
Кейин 90 бемор учун 27200000 сўм, кейин:
Снмл = Нcч*0,78*Дк*Cc/кун,
Қаерда:
 Дсc–битта беморга тезкор ташҳис қўйиш ва даволаниш туфайли койка кунларини қисқартириш (тахминан  22,7%).
Cк/кун –битта койка кунига ҳаражатлар (ҳисоблаш вақтида-170600 сўм).
Сзт= 80*10*0.78*170600=106454400 сўм.
Кейинги харажатлар фарқи: Срр=162360000–106454400=35719200 сўм
 Хулоса: тавсия этилган  патоморфологик ташҳислаш усулидан фойдаланилганда, даволаш тартиби бўйича битта  беморга  иқтисод қилинган сумма бюджет маблағларини 515000 сўмни  иқтисод қилишга эришилган; 
   иккинчи илмий янгилик: умуртқа поғонаси касалликларида дастлабки патоморфологик белгилари бўлган протрузия, спондилит ва дисцитлар ривожланишидаги дегенератив ўзгаришларни  юзага келишидаги ўзига хослиги  исботланганлиги Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (18.10.2024 й.; №62), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (15.10.2024 й.; №63) ҳамда Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (21.11.2024 й.; №24), Андижон вилояти травматология ва ортопедия шифохонаси (19.11.2024й., 157-сон) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: спондилит, дисцит ва протрузиянинг клиник, структур-функсионал ва патоморфологик таҳлилини ҳолатини  солиштирма баҳолаб, турли усулларнинг ижобийсини танлаб олиниши беморлар меҳнат фаолиятига тикланишини 100% гача етишига эришилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  Е=Спр-Спз=35719200–21 588000=14131200 сўм, яъни бу ДС ёрдамида ДЧ нинг операциядан кейинги қайталанишини ва эрта ташҳис қўйган  битта беморга иқтисодий таъсирининг ифодасидир. Кейинчалик, ФЕ моделлаштиришни лойиҳалаш учун биз “қарорлар дарахти” "қарорлар дарахти" ни қуриш билан "Cасе-студй" тизим тахлил усулининг элементидан фойдаландик (Филлипова И., 2010).
ДЧ да қўлланилган ДС учун иқтисодий самарадорлик коеффициентини баҳолаш
Иқтисодий самарадорлик коеффициенти қуйидаги формула ёрдамида ҳисоблаб чиқилган:CЕА=(ДC+ЖC)/ЕФ
CЕА ҳаражатлари самарадорлиги коеффициенти (яъни 1-даволанган бемор мисолида самарадорлик бирлиги учун зарур бўлган ҳаражатлар)
ДC–бевосита ҳаражатлар
ЖC–билвосита ҳаражатлар
ЕФ–даволаш самарадорлиги (даволанган беморларнинг нисбий сони).
Ушбу ишда фақат бевосита ҳаражатлар ҳисобга олган бўлиб, биринчи ва иккинчи тоифалар учун иқтисодий самарадорлик сметасини аниқладик ва қуйидаги формуладан фойдаландик:
CЕА=ДC/ЕФ
Кейин: Биринчи тоифа учун  CЕА1=ДC1/ЕФ1=106/72=1.47
            Иккинчи тоифа учун  CЕА2=ДC2/ЕФ2=106/60=1.77
Ҳулоса қилиб ушбу қўлланма далилларга ва  тиббиёт тамойилларига асосланган ҳолда бажарилиши албатта ижтимоий ва иқтисодий самарадорликни оширади ҳамда  бу усулларда ташис ва даво самарасини замонавий стандартларда жаҳон даражасига кўтаришга ёрдам беради.
учинчи илмий янгилик: умуртқа поғонаси дегенератив касалликларининг эрта даврида ривожланган патоморфологик ўзгаришларни ташҳислашда таклиф этилган қўшимча мезонлар ва тавсиялар ишлаб чиқилганлиги Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (18.10.2024 й.; №62), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (15.10.2024 й.; №63) ҳамда Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (21.11.2024 й.; №24), Андижон вилояти травматология ва ортопедия шифохонаси (19.11.2024й., 157-сон) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагича: таклиф этилган клиник таҳлилларни мужассамлаштириб, назарий патоморфологик ҳулосалар асоида ташҳислаш тартиби умуртқа  дегенератив касалликлари эрта даврида ногиронлик синдромини узул кесил чеклаган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича бўлиб: тавсия етилган умуртқа  спондилити, протрузиясини эрта аниқлаш учун  клиник, морфологик асосланган ташхислаш талабида даволашини танлаш  натижасида иқтисодий самарадорликни юқорилиги 70% гача маблағлар тежалиши билан изоҳланади. Хулоса: бундай умуртқанинг касалликларини эрта таҳлилида   клиник, морфологик ўзгаришларини  тўлиқ ўрганилиши ҳисобига, ортопед-травматологлар учун касаллик  клиник, морфологик сабабларини 100% аниқлаш,  таҳлил қилиш ва даволаш тактикасини тўғри танланишига имкон беради; 
тўртинчи илмий янгилик: умуртқа поғонаси протрузияси, чурра тўқимасида ривожланган ўзгаришларнинг морфометрик кўрсаткичлари бўйича, хондроцитларни фаоллик коеффициенти назорат гурухида 0,14, чуррада 0,48 кўтарилган яъни 4 баробарга ошганлиги аниқланганлиги Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (18.10.2024 й.; №62), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (15.10.2024 й.; №63) ҳамда Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (21.11.2024 й.; №24), Андижон вилояти травматология ва ортопедия шифохонаси (19.11.2024й.,157-сон) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: спондилит, протрузия ва дисцитни клиник-функционал ва морфологик бирлашган ёндашув асосида  беморларни солиштирма ташҳислаш сифатини 90%га яхшиланишига имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича таҳлил қилинди: ДС(Сддт) – бевосита ҳаражатларсиз ва уни ҳисобга олиш билан жарроҳлик амалиётидан кейинги таҳлиллаш ва даволаш муолажаларини қиёсий таннарҳи ДЧ- диск чурраси бир бемор учун даволашга сарфланадиган қиймат аниқланди. Шундай қилиб:
ДЧга шубҳа қилинган бемор ҳолатида бирламчи умумий клиник таҳлилга (бир марта ўтказилади) бўлган ҳаражатларни аниқлаш:
Стмд=Ап+Ди+(Cи+МН+Ззп)=30000+50000+290000= 370000 сўм
Бунда:
 Ап–УАШ томонидан беморни кўрикдан ўтказишни ўртача статистик қиймати; 
Ди-травматолог–ортопед маслаҳатининг ўртача статистик қиймати;
Cи-Бир беморга таҳлиллар учун (МРТ, Рентген, ЭКГ, қон ва пешобнинг таҳлили) сарфланадиган материалларни тури бўйича қиймати;
и-сарфланадиган материалларнинг тури, бу ерда и= 1……….Н;
МН–юк хати ҳаражатлари.
Ззп-бир бемор учун клиник-лаборатория ходимларига тўланадиган ҳаражатлар. Жарроҳлик амалиётидан олдинги умумий клиник таҳлилни ўтказиш қиймати: Скл =1125000 (клиника тарифи бўйича).
Иқтисодий самарадорлик УДЧ жарроҳлик амалиётини ўтказиш таннарҳи келтириб ўтилган барча ҳаражатларнинг фойдалиси жарроҳлик амалиёти ўтказилмасдан аввалги ва  кейинги клиник - лаборатор тест ўтказишдан ( МРТ, Рентген, УТД ва қон биохимик таҳлил) иборат.
 Хулоса: клиник, морфометрик назарий-амалий таҳлилларни уйғунлаштириб,  умуртқа дегенератив касалликнинг эрта давридаёқ, аҳолининг   меҳнатга лаёқатли қатлами касалланишида замонавий усулларни қўллаб ташҳислаш 55% атрофида маблағни тежалишига олиб келган.