Маткаримов Фаррух Илхомовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Дуккакли экинлар (нўхат, мош) нинг морфофизиологик хусусиятларига микробиологик ўғитларнинг таъсири», 03.00.07 – Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/B520.
Илмий раҳбар: Бабоев Саидмурат Кимсанбоевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Матниязова Ҳилола Худайбергановна, биология фанлари доктори, профессор; Хусанов Тохир Суннатович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: дуккакли экинлар (нўхат, мош) нинг физиологик-биокимёвий ва ҳосилдорлик кўрсаткичлари асосида микробиологик ўғитларнинг самарадорлигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор нўхат ва мош ўсимликларида ниҳолларнинг униш кучи индексини баҳолаш орқали микробиологик ўғитларнинг оптимал консентрацияси аниқланган;
микробиологик ўғитларнинг ижобий таъсирига боғлиқ ҳолда, нўхат ва мош ўсимликлари баргларидаги фотосинтетик пигментлар (хлорофилл “а”, хлорофилл “б , умумий хлорофилл ва каротиноид) миқдори, ҳамда дондаги умумий оқсил миқдори назорат намуналарига нисбатан ошганлиги аниқланган;
нўхатга микробиологик ўғитлардан Рҳизобиум 3, мош оʼсимлигига Рҳизобиум 3 ва Рҳизобиум 9 микробиологик ўғитлари билан ишлов берилганда барглардаги умумий сув миқдори ва сув ушлаш хусусияти, нўхат ва мош ўсимликларида Биоазот ва ПлантаСтим микробиологик ўғитлари таъсирида транспирация жадаллиги ортиши исботланган;
нўхат ва мош ўсимлигида микробиологик ўғитлар таъсирида каталаза ва супероксиддисмутаза ферментлари фаоллигининг турлича ўзгарганлиги, каталаза ферменти фаоллигининг назоратга нисбатан Рҳизобиум 3, Рҳизобиум 9 микробиологик ўғитлари таъсирида пасайиши, Биоазот, Замин М, ПлантаСтим микробиологик ўғитлари таъсирида эса ошиши, супероксиддисмутаза ферменти фаоллигининг назоратга нисбатан Биоазот, ПлантаСтим микробиологик ўғитлари таъсирида пасайиши, Рҳизобиум 3, Рҳизобиум 9, Замин М микробиологик ўғитлари таъсирида эса ошиши аниқланган;
нўхат ва мош ўсимлигида микробиологик ўғитлар таъсирида назоратга нисбатан малондиалдегид миқдорининг кескин фарқланмаслиги ва эркин пролин аминокислотаси миқдорининг юқори бўлмаганлиги ўсимликларда стресс кузатилмаганлиги билан боғлиқлиги аниқланган;
бир ўсимликдаги дон сони ва бир ўсимликдаги дон оғирлиги кўрсаткичларига боғлиқ ҳолда, дон ҳосилдорлигини юқори бўлишида нўхат ўсимлигида Биоазот ва Рҳизобиум 3 микробиологик ўғитлари, мош ўсимлигида Рҳизобиум 3, Рҳизобиум 9 ҳамда Биоазот микробиологик ўғитларини қўллаш ҳосилни ошириши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Дуккакли экинлар (нўхат, мош) нинг морфофизиологик хусусиятларига микробиологик ўғитларнинг таъсирини аниқлаш бўйича олинган натижалар асосида:
дуккакли экинларнинг морфофизиологик хусусиятларига микробиологик ўғитларнинг таъсирини ўрганиш асосида танлаб олинган микробиологик ўғитлар ҳамда олинган назарий маълумотлардан ИЛ-402104268 “Молекуляр генетик услублар ёрдамида нўхат ва ясмиқнинг фузариозга чидамли навларини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳанинг тадқиқот обекти сифатида қўлланилган нўхат намуналарини етиштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024 йил 28 майдаги 4/1255-1163-сон маълумотномаси). Натижада, Биоазот микробиологик ўғити кузги муддатда экилган нўхатнинг Малхотра навида қўлланилганда азотли ўғитлар сарфи камайиб, умумий хлорофилл миқдори 13,4% га, қуруқ биомасса 31,4% га, ҳосилдорлик 23,4% га, дондаги умумий оқсил 17,7% га ошганлиги кузатилган ва амалиётга тавсия этиш имконини берган;
танлаб олинган азот ўзлаштирувчи Азотобаcтер чрооcоccум Н1 штамми асосида олинган Биоазот микробиологик ўғити Тошкент вилоятининг Зангиота, Бўка ва Қибрай туманлари экин майдонларида нўхат ва мош ўсимлигининг ўсув даврида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги вазирлиги, Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 1 августдаги 05/05-02-582-сон маълумотномаси). Натижада, анъанавий қўлланиб келинаётган технологияга нисбатан нўхатда 2,16-1,95 с/га, мошда эса 2,34-2,05 с/га миқдорда қўшимча ҳосилдорликка эришиш имконини берган.