Юлбарсов Очилбек Обиджон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек тили веб корпуси ёрдамида соҳавий неологизмлар базасини яратиш”.
10.00.01 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Fil3046
Илмий раҳбар: Абдурахмонова Нилуфар Зайнобиддин қизи, филология фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети, DSc. 03/25.2021.Fil.01.16
Расмий оппонентлар: Воситов Валижон Абдувахобович филология фанлари доктори, доцент, Атабоев Нозимжон Бобожон ўғли филология фанлари доктори (DSc).
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади соҳавий неологизмларга оид илмий қарашларни назарий жиҳатдан тадқиқ қилиш ҳамда ўзбек тилидаги веб корпуслар асосида уларнинг лингвистик базасини яратишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ўзбек тили компютер лингвистикаси учун неологик маълумотлар базасини яратишда корпусга асосланган таҳлилнинг назарий асослари далилланди;
соҳавий неологизмлар базасини тузишда веб корпусни яратиш босқичларининг амалий жиҳатлари очиб берилди;
соҳавий неологизмлар базасини тузишда ўзбек тили электрон корпуси негизида ижтимоий тармоқлар веб матнларининг суб корпусини яратиш босқичларининг амалий жиҳатларини таҳлил қилиш ҳамда уларнинг метамъалумотини дастурга киритилди;
корпус асосида очиқ платформа тизими – ҳттп://неологизм.уз/ сайтини яратиш орқали соҳавий неологизмлар базаси шакллантирилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тили веб корпуси орқали соҳавий неологизмлар базасини шакллантириш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
веб корпусга асосланган соҳавий неологизмлар базаси асосида яратилган очиқ платформа тизими – ҳттп://неологизм.уз/ ўзбек тилига кириб келган неологизмларнинг назарий таҳлилини тақдим этади ва уларнинг соҳавий неологизмлар базасидаги лингвистик бирликларнинг лексик-семантик ҳамда структур моделларини кўрсатади. Ушбу таҳлил натижаларидан Давлат илмий-техник дастурлари доирасида 2020-2023-йилларда амалга оширилган “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” номли грант лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024-йил 1-июлдаги 04/1-1728-сонли маълумотномаси). Қолаверса, ўзбек тилига кириб келган неологизмларнинг изоҳли электрон луғатини яратишнинг илмий-назарий асосларидан илмий манба сифатида фойдаланилди;
неологизмларнинг соҳавий классификацияси ҳамда янги сўзлар луғатини яратиш, уларнинг назарий асосларидан “Маҳалла ва оила” илмий-тадқиқот институтининг ЖҲБЛ–20-сонли “Оила, маҳалла ва гендер тенглиги мавзусида бадиий асарларнинг электрон корпусини яратиш” мавзусидаги (2021-2022) илмий-тадқиқот лойиҳасида оила, маҳалла ва гендер тенглиги масалалари доирасида уларнинг электрон корпусини лойиҳалашда илмий-назарий манба сифатида фойдаланилган (Оила ва хотин-қизлар Қўмитасининг 2024-йил 20-августдаги 01-09/2103-сонли маълумотномаси);
ўзбек тилига кириб келаётган неологизмлар асосида ташкил қилинган “неологизмлар.уз” номли электрон луғати асосида тил ҳодисаларини таҳлил қилиш консептларига асосланган илмий натижалардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида 2021-2023-йилларда бажарилган “Янги авлод ўқув луғатлари ва уларнинг мобил иловаларини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси рақамли технологиялар вазирлиги Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2024-йил, 4-сентябрдаги 3063/05-2-сонли маълумотномаси). Ўқув луғатларини ва уларнинг иловаларини яратишда диссертациянинг ўзбек тили компютер лингвистикаси учун терминологик маълумотлар базасини яратишда корпусга асосланган таҳлилнинг назарий асосларидан фойдаланилди.
