Джумашев Атаджан Аширбаевичнинг
филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қурилиш терминларининг синхрон тадқиқи”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/ Fil3700. 
Илмий раҳбар: Собиров Абдулхай Шукирович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, DSc.03/05.05.2023.Fil.60.02.
Расмий оппонентлар: Саидхонов Маъмуржон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, доцент; Эрматов Ихтиёр Ризакулович, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Диссертацияда қурилиш билан боғлиқ терминологик қатламда содир бўлаётган ҳозирги жараёнларга асосий эътибор қаратиш, лингвистик ва экстралингвистик омиллар ёрдамида ҳосил бўлиши, нотўғри қўллаш билан боғлиқ ҳолатларни илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилида қурилиш терминологиясининг шаклланиш тарихи, манбалари, функсионал хусусиятлари, структуравий-семантик турлари, ривожланишининг асосий тенденсиялари аниқланиб, лисоний жиҳатлари синхрон тарзда очиб берилган; 
қурилиш терминларининг парадигматик хусусиятлари, хусусан, терминологик системасига мансуб бирликлар ўртасидаги партонимик муносабати табиий ҳолдаги бутун-бўлак муносабатлар сирасига кириши ва алоқадорлиги илмий асосланган;
ўзбек тилига рус, инглиз ва бошқа тиллардан кириб келаётган қурилиш терминларининг ўзлашиш қонуниятлари, хусусан, синонимик муносабатлари, ифода семасидаги фарқлар мавжудлиги далилланган; 
қурилиш терминларининг синхрон ҳолати текширилиб, хорижий, биринчи навбатда, инглиз тилидан ўзлашаётган терминлар ва уларнинг ўзбек тилида қўлланиши билан боғлиқ хатоликлар аниқланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қурилиш терминологиясининг синхрон тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
қурилиш терминларининг парадигматик хусусиятларини, улар ўртасидаги бутун-бўлак муносабати, даражаланиш ҳамда маънодошлик (синонимия) ҳодисаси бўйича олинган илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги Давлат тилида иш юритиш асосларини ўқитиш ва малака ошириш марказида 2022-2023-йилларда бажарилган ИИ-472110717 рақамли “Хизмат кўрсатиш обектлари миллий номлари интерактив электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги Давлат тилида иш юритиш асосларини ўқитиш ва малака ошириш марказининг 2024-йил 8-октябрдаги 1476-сон маълумотномаси). Натижада, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишдаги қурилиш обектларининг тарихий, миллий, маданий жиҳатларига эътибор қаратган ҳолда уларнинг ном бериш тамойилларига хизмат қилган;
қурилиш терминлари, унинг таркибий асосларини, мазкур терминология соҳасида қайси жиҳатларига кўра фаол бўлиши бўйича олинган илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2020-2023-йилларда амалга оширилган АМ-ФЗ-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 26-ноябрдаги 04/1-3381-сон маълумотномаси). Натижада, қурилиш терминларининг функсионал-услубий ва когнитив хусусиятларини бирлаштирган ҳолда соҳамизда қўлланилиши, ўзбек тилида ўринсиз қўлланаётган қурилиш терминларини аниқлаш ҳамда қўллаш муаммолари ва ечимларини ўрганишда фойдаланилган;
қурилиш терминологияси ўзида қурилиш ва меъморчилик билан алоқадор тушунчаларни акс эттирар экан, бевосита ҳар бир даврдаги қурилиш ва меъморчилик талаби унинг таркибий асосларини, мазкур терминология соҳасида қандай терминлар фаол бўлишини белгилаб бериш, терминларни ўз ҳолича истеъмолда қолдириш ёки уларга мувофиқ муқобилларни топиш ва истеъмолга киритиш, терминлар таржимаси жараёнини оқилона йўлга қўйиш, терминлар моҳиятини тўлалигича берадиган муқобилларни яратиш, бу борада тилшуносликнинг самарали усуллари бўйича олинган илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023-йилларда амалга оширилган ПЗ-202004165 рақамли “Умумий ўрта таълимнинг бошланғич синф ўқувчиларида оғзаки ва ёзма нутқий компетенсияларини ривожлантирувчи электрон платформа яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йилнинг 26-ноябрдаги 04/1-3382-сон маълумотномаси). Натижада, тилимизга киритилаётган бирликлар соҳа эҳтиёжлари учун хизмат қилиши талаб этилади, Тилда ишлатилаётган халқаро системадаги терминларни сақлаб қолиш, халқаро термин танлаш тамойилларидан узоқлашиш, дублетларни ўз вақтида тартибга солиш каби материаллар билан бойитилган.