Шарипова Дилноза Жамоловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маьлумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «CОVID-19 касаллигини ўтказган болаларнинг тикланиш даври хусусиятлари ва микроэлементлар дисбалансининг аҳамияти», 14.00.09 - Педиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2. PhD/Tib1905.
Илмий раҳбар: Бобомуратов Турдиқул Акрамович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12. 2019.Tib.29.01
Расмий оппонентлар: Алиев Ахмаджон Лутфуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент;  Шамсиев Фурқат Мухитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади  COVID-19 касаллигини ўтказган болаларнинг тикланиш даври хусусиятлари ва микроэлементлар дисбалансини аниқлаш ҳамда реабилитация чора тадбирларини самарадорлигини ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:                                    
ретроспектив таҳлиллар асосида COVID-19 касаллиги стационар шароитда даволанган болаларнинг 15,8%да оғир, 84,2%да ўртача оғир кечиши, мултиспирал томографияда ўпканинг шикастланиши 20-50% оралиғида қайд этилиши, фон касалликлардан 59,5% анемия ва ёндош касалликлардан 41,2% сурункали тонзиллит касалликларининг мавжудлиги исботланган;
COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврининг хусусиятлари сифатида касаллик оғир кечган ҳолларда ички орган ва тизимларда  сезиларли ўзгаришлар: юрак қон томир тизимида (23,2 %), овқат ҳазм қилиш тизимида (66,9 %)  ўзгаришлари, вегетатив бузилишлар (63,3%), камқонлик (60,0%) ҳолда сақланиб турганлиги, касалликнинг  кечиши болаларнинг ёши, фон ва ёндош касалликларни мавжудлигига боғлиқлиги исботланган;
COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида соч толаси таркибидаги микроэлементлар дисбаланси кузатилиб Zn-1,6 марта, Fe-2,2 марта, I-1,1марта, Co миқдори 1,1 мартагача камайганлиги ва Cu миқдорини 1,3 баробарга ошганлиги аниқланган, шунингдек қон зардобида Zn ва Р 2 марта, Са миқдорининг 1,4 марта, витамин Д миқдорининг ўрта оғир даражасида 3,4 мартагача камайиши, касалликнинг оғирлик даражасига қараб микроэлементлар танқислигини ортиши исботланган;
COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида  соч толаси ва қон зардоби таркибидаги микроэлементлар ўртасида:  рух ва темир  r = +0,52, йод ва селен ўртасида  r = +0,52, витамин Д ва рух ўртасида r = + 0,71 ҳамда касалликнинг  оғирлик даражалари ўртасида мусбат  корреляцион боғлиқлик кузатилиб, рух, темир, витамин Д миқдорининг паст бўлиши, касалликни оғир кечишига ҳамда тикланиш даврининг  узайишига олиб келиши исботланган;   
COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида микроэлементлар етишмовчилик даражасини ўз вақтида баҳолаш, прогноз қилиш учун ишлаб чиқилган  дастурий таъминот ва микролементлар танқислигини диагностика ва коррекциялаш учун алгоритмини қўллаш, педиатрларга микроэлементлар танқислигини олдиндан аниқлаш ва ўз вақтида микроэлементлар  етишмовчилигини бартараф этиши исботланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
COVID-19 касаллигини ўтказган болаларнинг тикланиш даври хусусиятлари ва микроэлементлар дисбалансининг аҳамиятини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: COVID-19 касаллиги стационар шароитда даволанган болаларнинг15,8% да оғир, 84,2%да ўртача оғир кечиши, мултиспирал томографияда ўпканинг шикастланиши 20-50% оралиғида қайд этилиши, фон касалликлардан 59,5% камқонлик ва ёндош касалликлардан 41,2% сурункали тонзиллит касалликларининг мавжудлиги исботланганлиги Тошкент тиббиёт академиясининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 12 декабрдаги 12-23/218-t-сонли буйруғи билан тасдиқланган «COVID-19 ўтказган болаларда микроэлементлар статусининг ўзига хос хусусиятлари» номли услубий тавсияномасида ифодаланган.Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли шифохонасининг 23.01.2024 йилдаги №23-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасининг Тошкент туман тиббиёт бирлашмаси 25.01.2024 йилдаги №273-10-212-ТВ/2024-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги №09/55-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: болаларда COVID-19 касаллигини клиник-лаборатор кўринишларининг  комплекс ретроспектив  таҳлилини ўрганиш ушбу ёш гуруҳидаги инфекция кечишининг специфик хусусиятларини аниқлаштириш ва эрта ташхис қўйиш учун клиник индикаторларни аниқрок белгилаш ва ўз вақтида даволашни бошлаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 касаллигини клиник-лаборатор кўринишларининг  комплекс ретроспектив  таҳлилини ўрганишда умумий 112 нафар бемор болаларга 11220000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: COVID-19 касаллигини клиник-лаборатор кўринишларининг  комплекс ретроспектив таҳлилини ўрганишда бир нафар бемор болага бюджет маблағларидан 110000 сўм иқтисод қилиш имконини берган;  
иккинчи илмий янгилик: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврининг хусусиятлари сифатида касаллик оғир кечган ҳолларда ички орган ва тизимларда сезиларли ўзгаришлар: юрак қон томир тизимида (23,2 %), овқат ҳазм қилиш тизимида (66,9%)  ўзгаришлари, вегетатив бузилишлар (63,3%), камқонлик (60,0%) ҳолда сақланиб турганлиги, касалликнинг кечиши болаларнинг ёши, фон ва ёндош касалликларни мавжудлигига боғлиқлиги исботланганлиги Тошкент тиббиёт академиясининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 12 декабрдаги 12-23/218-t-сонли буйруғи билан тасдиқланган «COVID-19 ўтказган болаларда микроэлементлар статусининг ўзига хос хусусиятлари» номли услубий тавсияномасида ифодаланган. Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли шифохонасининг 23.01.2024 йилдаги №23-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасининг Тошкент туман тиббиёт бирлашмаси 25.01.2024 йилдаги №273-10-212-ТВ/2024-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги  Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги №09/55-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврининг хусусиятлари сифатида касаллик оғир кечган ҳолларда ички орган ва тизимларда сезиларли ўзгаришлар: юрак қон томир тизимида (23,2%), овқат ҳазм қилиш тизимида (66,9%) ўзгаришлари, вегетатив бузилишлар (63,3%), камқонлик (60,0%) ҳолда сақланиб турганлиги, касалликнинг кечиши болаларнинг ёши, фон ва ёндош касалликларни мавжудлиги тикланиш даврининг узайишига олиб келишини  исботлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврининг хусусиятлари сифатида  касаллик оғир кечган ҳолларда ички орган ва тизимларда сезиларли ўзгаришларни ташхислаш мақсадида, умумий 112 нафар бемор болалар учун 25659872 сўмни иқтисод қилиш имконини бераган. Хулоса: COVID-19 касаллиги стационар шароитда даволаниш учун бир нафар бемор болага бюджет маблағларидан 229106  сўм иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида   соч толаси таркибидаги микроэлементлар дисбаланси кузатилиб Zn -1,6 марта, Fe -2,2 марта, I- 1,1марта, Co миқдори 1,1марта камайганлиги ва Cu миқдори 1,3 бароборга ошганлиги аниқланди, шунингдек қон зардобида Zn ва Р 2 марта, Са миқдорининг 1,4 марта, витамин Д миқдорининг ўрта оғир даражасида 3,4 мартагача камайиши, касалликнинг оғирлик даражасига қараб микроэлементлар танқислигини ортишини исботланганлиги Тошкент тиббиёт академиясининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 12 декабрдаги 12-23/218-t-сонли буйруғи билан тасдиқланган «COVID-19 ўтказган болаларда микроэлементлар статусининг ўзига хос хусусиятлари» номли услубий тавсияномасида ифодаланган. Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли шифохонасининг 23.01.2024 йилдаги №23-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасининг Тошкент туман тиббиёт бирлашмаси 25.01.2024 йилдаги №273-10-212-ТВ/2024-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги №09/55-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида  соч толаси таркибидаги микроэлементлар дисбаланси кузатилиб Zn -1,6 марта, Fe -2,2 марта, I- 1,1марта, Co миқдори 1,1 марта камайганлиги ва Cu миқдори 1,3 бароборга ошганлиги аниқланди, шунингдек қон зардобида Zn ва Р 2 марта, Са миқдорининг 1,4 марта, витамин Д миқдорининг ўрта оғир даражасида 3,4 мартагача камайиши, касалликнинг оғирлик даражасига қараб микроэлементлар танқислигини ортишини исботлаш натижасида асоратларни олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида организмда микроэлементлар дисбалансини даволаш учун умумий 112 нафар бемор болалар учун  49280000 сўмни иқтисод қилиш имконини бераган. Хулоса: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш  даврида организмда микроэлементлар дисбалансини даволаш учун бир нафар бемор болага бюджет маблағларидан 440000 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: COVID-19  ўтказган болаларнинг тикланиш даврида  соч толаси ва қон плазмаси таркибидаги микроэлементлар ўртасида:  рух ва темир  r = +0,52,     йод ва селен ўртасида  r = +0,52,  витамин Д  ва рух ўртасида r = + 0,71  ҳамда касалликнинг  оғирлик даражалари ўртасида мусбат  корреляцион боғлиқлик  кузатилиб, рух, темир, витамин Д миқдорининг паст бўлиши, касаллик жараёнини оғир кечишига ҳамда тикланиш даврининг чўзилишига олиб келиши исботланганлиги Тошкент тиббиёт академиясининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 12 декабрдаги 12-23/218-t-сонли буйруғи билан тасдиқланган «COVID-19 ўтказган болаларда микроэлементлар статусининг ўзига хос хусусиятлари» номли услубий тавсияномасида ифодаланган. Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли шифохонасининг 23.01.2024 йилдаги №23-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасининг Тошкент туман тиббиёт бирлашмаси 25.01.2024 йилдаги №273-10-212-ТВ/2024-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги №09/55-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида  соч толаси ва қон плазмаси таркибидаги микроэлементлар ўртасида:  рух ва темир  r = +0,52,     йод ва селен ўртасида  r = +0,52,  витамин Д  ва рух ўртасида r = + 0,71 ҳамда касалликнинг  оғирлик даражалари ўртасида мусбат корреляцион боғлиқлик кузатилиб, рух, темир, витамин Д миқдорининг паст бўлиши, касаллик жараёнини оғир кечишига ҳамда тикланиш даврининг узайишига олиб келишини исботлаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги:  COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида соч толаси ва қон плазмаси таркибидаги микроэлементлар ўртасида:  рух ва темир  r = +0,52, йод ва селен ўртасида  r = +0,52,  витамин Д  ва рух ўртасида r = + 0,71 ҳамда касалликнинг  оғирлик даражалари ўртасида мусбат  корреляцион боғлиқлик кузатилиб, умумий 112 нафар бемор болалар учун  49280000  сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: COVID-19  касаллиги ўтказган болаларнинг тикланиш даврида  соч толаси ва қон плазмаси таркибидаги микроэлементларни текшириш учун бир нафар бемор болага бюджет маблағларидан 440000 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
бешинчи илмий янгилик: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида микроэлементлар етишмовчилик даражасини ўз вақтида баҳолаш, прогноз қилиш учун ишлаб чиқилган  дастурий таъминот ва микролементлар танқислигини диагностика ва коррекциялаш учун алгоритмини қўллаш, педиатрларга микроэлементлар танқислигини олдиндан аниқлаш ва ўз вақтида микроэлементлар  етишмовчилигини бартараф этиши исботланганлиги Тошкент тиббиёт академиясининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 12 декабрдаги 12-23/218-t-сонли буйруғи билан тасдиқланган «COVID-19 ўтказган болаларда микроэлементлар статусининг ўзига хос хусусиятлари» номли услубий тавсияномасида ифодаланган. Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли шифохонасининг 23.01.2024 йилдаги №23-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасининг Тошкент туман тиббиёт бирлашмаси 25.01.2024 йилдаги №273-10-212-ТВ/2024-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги  Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги №09/55-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида микроэлементлар етишмовчилик даражасини ўз вақтида баҳолаш, прогноз қилиш учун ишлаб чиқилган  дастурий таъминот ва микролементлар танқислигини диагностика ва коррекциялаш учун алгоритмини қўллаш, педиатрларга микроэлементлар танқислигини олдиндан аниқлаш ва ўз вақтида микроэлементлар  етишмовчилигини бартараф этиш  имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган болаларнинг тикланиш даврида микроэлементлар етишмовчилик даражасини ўз вақтида баҳолаш, прогноз қилиш учун ишлаб чиқилган  дастурий таъминот ва микролементлар танқислигини диагностика ва коррекциялаш учун алгоритмини  самарадорлигини  баҳолаш орқали умумий 112 нафар бемор болалар учун 120960000 сўмни иқтисод қилиш имконини беради. Хулоса: COVID-19 касаллигида лаборатор таҳлилларни амалга оширишни дастурий таъминот  ёрдамида амалга ошириш орқали бир нафар бемор болага бюджет маблағларидан 108000 сўм иқтисод қилиш имконини берган.