Sharipova Dilnoza Jamolovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma`lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «COVID-19 kasalligini o‘tkazgan bolalarning tiklanish davri xususiyatlari va mikroelementlar disbalansining ahamiyati», 14.00.09 - Pediatriya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2. PhD/Tib1905.
Ilmiy rahbar: Bobomuratov Turdiqul Akramovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent pediatriya tibbiyot instituti, DSc.04/30.12. 2019.Tib.29.01
Rasmiy opponentlar: Aliev Axmadjon Lutfullaevich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Shamsiev Furqat Muxitdinovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi COVID-19 kasalligini o‘tkazgan bolalarning tiklanish davri xususiyatlari va mikroelementlar disbalansini aniqlash hamda reabilitatsiya chora tadbirlarini samaradorligini ishlab chiqishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
retrospektiv tahlillar asosida COVID-19 kasalligi statsionar sharoitda davolangan bolalarning 15,8%da og‘ir, 84,2%da o‘rtacha og‘ir kechishi, multispiral tomografiyada o‘pkaning shikastlanishi 20-50% oralig‘ida qayd etilishi, fon kasalliklardan 59,5% anemiya va yondosh kasalliklardan 41,2% surunkali tonzillit kasalliklarining mavjudligi isbotlangan;
COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrining xususiyatlari sifatida kasallik og‘ir kechgan hollarda ichki organ va tizimlarda sezilarli o‘zgarishlar: yurak qon tomir tizimida (23,2 %), ovqat hazm qilish tizimida (66,9 %) o‘zgarishlari, vegetativ buzilishlar (63,3%), kamqonlik (60,0%) holda saqlanib turganligi, kasallikning kechishi bolalarning yoshi, fon va yondosh kasalliklarni mavjudligiga bog‘liqligi isbotlangan;
COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi tarkibidagi mikroelementlar disbalansi kuzatilib Zn-1,6 marta, Fe-2,2 marta, I-1,1marta, Co miqdori 1,1 martagacha kamayganligi va Cu miqdorini 1,3 barobarga oshganligi aniqlangan, shuningdek qon zardobida Zn va R 2 marta, Sa miqdorining 1,4 marta, vitamin D miqdorining o‘rta og‘ir darajasida 3,4 martagacha kamayishi, kasallikning og‘irlik darajasiga qarab mikroelementlar tanqisligini ortishi isbotlangan;
COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi va qon zardobi tarkibidagi mikroelementlar o‘rtasida: rux va temir r = +0,52, yod va selen o‘rtasida r = +0,52, vitamin D va rux o‘rtasida r = + 0,71 hamda kasallikning og‘irlik darajalari o‘rtasida musbat korrelyasion bog‘liqlik kuzatilib, rux, temir, vitamin D miqdorining past bo‘lishi, kasallikni og‘ir kechishiga hamda tiklanish davrining uzayishiga olib kelishi isbotlangan;
COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida mikroelementlar etishmovchilik darajasini o‘z vaqtida baholash, prognoz qilish uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta’minot va mikrolementlar tanqisligini diagnostika va korreksiyalash uchun algoritmini qo‘llash, pediatrlarga mikroelementlar tanqisligini oldindan aniqlash va o‘z vaqtida mikroelementlar etishmovchiligini bartaraf etishi isbotlangan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
COVID-19 kasalligini o‘tkazgan bolalarning tiklanish davri xususiyatlari va mikroelementlar disbalansining ahamiyatini baholash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: COVID-19 kasalligi statsionar sharoitda davolangan bolalarning15,8% da og‘ir, 84,2%da o‘rtacha og‘ir kechishi, multispiral tomografiyada o‘pkaning shikastlanishi 20-50% oralig‘ida qayd etilishi, fon kasalliklardan 59,5% kamqonlik va yondosh kasalliklardan 41,2% surunkali tonzillit kasalliklarining mavjudligi isbotlanganligi Toshkent tibbiyot akademiyasining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2022 yil 12 dekabrdagi 12-23/218-t-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan «COVID-19 o‘tkazgan bolalarda mikroelementlar statusining o‘ziga xos xususiyatlari» nomli uslubiy tavsiyanomasida ifodalangan.Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli shifoxonasining 23.01.2024 yildagi №23-sonli buyrug‘i, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasining Toshkent tuman tibbiyot birlashmasi 25.01.2024 yildagi №273-10-212-TV/2024-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 noyabrdagi №09/55-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: bolalarda COVID-19 kasalligini klinik-laborator ko‘rinishlarining kompleks retrospektiv tahlilini o‘rganish ushbu yosh guruhidagi infeksiya kechishining spesifik xususiyatlarini aniqlashtirish va erta tashxis qo‘yish uchun klinik indikatorlarni aniqrok belgilash va o‘z vaqtida davolashni boshlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 kasalligini klinik-laborator ko‘rinishlarining kompleks retrospektiv tahlilini o‘rganishda umumiy 112 nafar bemor bolalarga 11220000 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: COVID-19 kasalligini klinik-laborator ko‘rinishlarining kompleks retrospektiv tahlilini o‘rganishda bir nafar bemor bolaga byudjet mablag‘laridan 110000 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan;
ikkinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrining xususiyatlari sifatida kasallik og‘ir kechgan hollarda ichki organ va tizimlarda sezilarli o‘zgarishlar: yurak qon tomir tizimida (23,2 %), ovqat hazm qilish tizimida (66,9%) o‘zgarishlari, vegetativ buzilishlar (63,3%), kamqonlik (60,0%) holda saqlanib turganligi, kasallikning kechishi bolalarning yoshi, fon va yondosh kasalliklarni mavjudligiga bog‘liqligi isbotlanganligi Toshkent tibbiyot akademiyasining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2022 yil 12 dekabrdagi 12-23/218-t-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan «COVID-19 o‘tkazgan bolalarda mikroelementlar statusining o‘ziga xos xususiyatlari» nomli uslubiy tavsiyanomasida ifodalangan. Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli shifoxonasining 23.01.2024 yildagi №23-sonli buyrug‘i, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasining Toshkent tuman tibbiyot birlashmasi 25.01.2024 yildagi №273-10-212-TV/2024-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 noyabrdagi №09/55-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrining xususiyatlari sifatida kasallik og‘ir kechgan hollarda ichki organ va tizimlarda sezilarli o‘zgarishlar: yurak qon tomir tizimida (23,2%), ovqat hazm qilish tizimida (66,9%) o‘zgarishlari, vegetativ buzilishlar (63,3%), kamqonlik (60,0%) holda saqlanib turganligi, kasallikning kechishi bolalarning yoshi, fon va yondosh kasalliklarni mavjudligi tiklanish davrining uzayishiga olib kelishini isbotlash imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrining xususiyatlari sifatida kasallik og‘ir kechgan hollarda ichki organ va tizimlarda sezilarli o‘zgarishlarni tashxislash maqsadida, umumiy 112 nafar bemor bolalar uchun 25659872 so‘mni iqtisod qilish imkonini beragan. Xulosa: COVID-19 kasalligi statsionar sharoitda davolanish uchun bir nafar bemor bolaga byudjet mablag‘laridan 229106 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan;
uchinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi tarkibidagi mikroelementlar disbalansi kuzatilib Zn -1,6 marta, Fe -2,2 marta, I- 1,1marta, Co miqdori 1,1marta kamayganligi va Cu miqdori 1,3 baroborga oshganligi aniqlandi, shuningdek qon zardobida Zn va R 2 marta, Sa miqdorining 1,4 marta, vitamin D miqdorining o‘rta og‘ir darajasida 3,4 martagacha kamayishi, kasallikning og‘irlik darajasiga qarab mikroelementlar tanqisligini ortishini isbotlanganligi Toshkent tibbiyot akademiyasining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2022 yil 12 dekabrdagi 12-23/218-t-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan «COVID-19 o‘tkazgan bolalarda mikroelementlar statusining o‘ziga xos xususiyatlari» nomli uslubiy tavsiyanomasida ifodalangan. Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli shifoxonasining 23.01.2024 yildagi №23-sonli buyrug‘i, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasining Toshkent tuman tibbiyot birlashmasi 25.01.2024 yildagi №273-10-212-TV/2024-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 noyabrdagi №09/55-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi tarkibidagi mikroelementlar disbalansi kuzatilib Zn -1,6 marta, Fe -2,2 marta, I- 1,1marta, Co miqdori 1,1 marta kamayganligi va Cu miqdori 1,3 baroborga oshganligi aniqlandi, shuningdek qon zardobida Zn va R 2 marta, Sa miqdorining 1,4 marta, vitamin D miqdorining o‘rta og‘ir darajasida 3,4 martagacha kamayishi, kasallikning og‘irlik darajasiga qarab mikroelementlar tanqisligini ortishini isbotlash natijasida asoratlarni oldini olish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida organizmda mikroelementlar disbalansini davolash uchun umumiy 112 nafar bemor bolalar uchun 49280000 so‘mni iqtisod qilish imkonini beragan. Xulosa: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida organizmda mikroelementlar disbalansini davolash uchun bir nafar bemor bolaga byudjet mablag‘laridan 440000 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi va qon plazmasi tarkibidagi mikroelementlar o‘rtasida: rux va temir r = +0,52, yod va selen o‘rtasida r = +0,52, vitamin D va rux o‘rtasida r = + 0,71 hamda kasallikning og‘irlik darajalari o‘rtasida musbat korrelyasion bog‘liqlik kuzatilib, rux, temir, vitamin D miqdorining past bo‘lishi, kasallik jarayonini og‘ir kechishiga hamda tiklanish davrining cho‘zilishiga olib kelishi isbotlanganligi Toshkent tibbiyot akademiyasining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2022 yil 12 dekabrdagi 12-23/218-t-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan «COVID-19 o‘tkazgan bolalarda mikroelementlar statusining o‘ziga xos xususiyatlari» nomli uslubiy tavsiyanomasida ifodalangan. Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli shifoxonasining 23.01.2024 yildagi №23-sonli buyrug‘i, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasining Toshkent tuman tibbiyot birlashmasi 25.01.2024 yildagi №273-10-212-TV/2024-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 noyabrdagi №09/55-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi va qon plazmasi tarkibidagi mikroelementlar o‘rtasida: rux va temir r = +0,52, yod va selen o‘rtasida r = +0,52, vitamin D va rux o‘rtasida r = + 0,71 hamda kasallikning og‘irlik darajalari o‘rtasida musbat korrelyasion bog‘liqlik kuzatilib, rux, temir, vitamin D miqdorining past bo‘lishi, kasallik jarayonini og‘ir kechishiga hamda tiklanish davrining uzayishiga olib kelishini isbotlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi va qon plazmasi tarkibidagi mikroelementlar o‘rtasida: rux va temir r = +0,52, yod va selen o‘rtasida r = +0,52, vitamin D va rux o‘rtasida r = + 0,71 hamda kasallikning og‘irlik darajalari o‘rtasida musbat korrelyasion bog‘liqlik kuzatilib, umumiy 112 nafar bemor bolalar uchun 49280000 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: COVID-19 kasalligi o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida soch tolasi va qon plazmasi tarkibidagi mikroelementlarni tekshirish uchun bir nafar bemor bolaga byudjet mablag‘laridan 440000 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan;
beshinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida mikroelementlar etishmovchilik darajasini o‘z vaqtida baholash, prognoz qilish uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta’minot va mikrolementlar tanqisligini diagnostika va korreksiyalash uchun algoritmini qo‘llash, pediatrlarga mikroelementlar tanqisligini oldindan aniqlash va o‘z vaqtida mikroelementlar etishmovchiligini bartaraf etishi isbotlanganligi Toshkent tibbiyot akademiyasining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2022 yil 12 dekabrdagi 12-23/218-t-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan «COVID-19 o‘tkazgan bolalarda mikroelementlar statusining o‘ziga xos xususiyatlari» nomli uslubiy tavsiyanomasida ifodalangan. Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli shifoxonasining 23.01.2024 yildagi №23-sonli buyrug‘i, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasining Toshkent tuman tibbiyot birlashmasi 25.01.2024 yildagi №273-10-212-TV/2024-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 noyabrdagi №09/55-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida mikroelementlar etishmovchilik darajasini o‘z vaqtida baholash, prognoz qilish uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta’minot va mikrolementlar tanqisligini diagnostika va korreksiyalash uchun algoritmini qo‘llash, pediatrlarga mikroelementlar tanqisligini oldindan aniqlash va o‘z vaqtida mikroelementlar etishmovchiligini bartaraf etish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 o‘tkazgan bolalarning tiklanish davrida mikroelementlar etishmovchilik darajasini o‘z vaqtida baholash, prognoz qilish uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta’minot va mikrolementlar tanqisligini diagnostika va korreksiyalash uchun algoritmini samaradorligini baholash orqali umumiy 112 nafar bemor bolalar uchun 120960000 so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: COVID-19 kasalligida laborator tahlillarni amalga oshirishni dasturiy ta’minot yordamida amalga oshirish orqali bir nafar bemor bolaga byudjet mablag‘laridan 108000 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan.
