Холмухамедов Бахтиёр Фарходовичнинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида

I.Умумий маълумотлар.
“Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси: лингвистик ва дастурий таъминот муаммолари (Шайх Усмонхон Темурхон Самарқандийнинг “Тафсири Ирфон” асари асосида)”, 10.00.01 – Ўзбек тили ихтисослиги.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.DSc/Fil348.
Илмий маслаҳатчи: филология фанлари доктори, профессор Каримов Суюн Амирович.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: филология фанлари доктори, профессор Хайруллаев Хуршид Зайниевич; филология фанлари доктори, профессор Тўхлиев Боқижон; филология фанлари доктори, профессор Ҳамроева Шаҳло Мирджоновна.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси, лингвистик ва дастурий таъминотини (Шайх Усмонхон Темурхон Самарқандийнинг “Тафсири Ирфон” асари асосида) очиб беришдан иборат. 
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
“Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси”даги конкорданс қидирув тизими орқали сўз, сўзшакл, мавзу ҳамда оятлар кесимида қидирув имкониятининг яратилганлиги, калит сўздан олдин келган чап томонлама бирикув ва калит сўздан кейин келган ўнг томонлама сўзлар бирикуви далилланган;
Қуръони карим маънолари таржимаси ҳамда тафсирининг ХХИ асрдаги Усмонхон Алимов томонидан ўзбек тилига таржима қилинган “Тафсири Ирфон” асарининг яратилиш тарихи, таржимоннинг баён қилишдаги сўзма-сўз таржима, изоҳли таржима ва тафсирли таржима услуби очиб берилиб, муаллифнинг сўз қўллаш маҳоратидаги қисқалик, соддалик, тушунарлилик жиҳатлари далилланган;
жаҳон ва ўзбек корпус лингвистикасида исломий-маърифий, Қуръони карим ва уларнинг тафсири бўйича яратилган веб-маҳсулотларни тинглаш ва қироат қилишдаги аудио; арабча ҳарфлар талаффузи, тавжид қоидаларини ўрганишдаги видео; асл матн ва таржима матнларнинг мобил иловалараро ва тиллараро берилиши, бош ойнада ифодаланиши очиб берилган;
“Қуръони карим ва ўзбек тилидаги маънолари таржимаси” ҳамда “Тафсири Ирфон” асарлари бўйича алифболи, частотали, терс лугʻат тузилиб, муаллиф лексикасининг ноёб сўзлар, оригинал ифода воситалари, стилистик усуллар, мавзу кўлами каби турлари аниқланган;
“Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси”да морфологик теглашнинг туркумлараро ва грамматик категорияларига кўра лингвистик асослари очиб берилиб, ўзбек тили лексик қатламига мансуб бўлмаган, аммо таржима ва тафсир матнида учраган жарир, зуфур, толқ, фотир, хассон каби сўзларни морфологик теглашда сўзшаклнинг матнда ифодалаган семантик мазмуни асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсири тил корпусининг лингвистик ва дастурий таъминот муаммоларини очиб бериш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
“Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси”да морфологик теглашнинг туркумлараро ва грамматик категорияларига кўра лингвистик асослари очиб берилиб, ўзбек тили лексик қатламига мансуб бўлмаган, аммо таржима ва тафсир матнида учраган жарир, зуфур, толқ, фотир, хассон каби сўзларни морфологик теглашда сўзшаклнинг матнда ифодалаган семантик мазмуни асосланганлиги хусусидаги қарашларидан 2017-2020-йилларда бажарилган ФЗ-2016-09081165532 рақамли “Қорақалпоқ тилининг янги алфавити ва имло қоидаларига мувофиқ она тили ва адабиётини ривожлантириш методикаси” мавзусида бажарилган фундаментал лойиҳани амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги Ўзбекистон педагогика Фанлари илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалининг 2024-йил 13-ноябрдаги 458-сон маълумотномаси). Натижада Қорақалпоқ тилининг янги алфавити ва имло қоидаларига мувофиқ она тили ва адабиётини ривожлантириш методикасига оид тадқиқотларнинг илмий даражасини ошишига хизмат қилган;
Қуръони карим маънолари таржимаси ҳамда тафсирининг ХХИ асрдаги Усмонхон Алимов томонидан ўзбек тилига таржима қилинган “Тафсири Ирфон” асарининг яратилиш тарихи, таржимоннинг баён қилишдаги сўзма-сўз таржима, изоҳли таржима ва тафсирли таржима услуби очиб берилиб, муаллифнинг сўз қўллаш маҳоратидаги қисқалик, соддалик, тушунарлилик жиҳатлари хусусидаги фикрларидан 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф1-ОО5 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослигини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022-йил 3-ноябрдаги 17.01/126-сон маълумотномаси). Бу тадқиқот натижаларини амалий қўллаш орқали фундаментал лойиҳа доирасида тайёрланган илмий мақолалар, монографиялар ва бадиий матнга оид илмий ишланмаларнинг савияси ошишига хизмат қилган;
“Қуръони карим ва ўзбек тилидаги маънолари таржимаси” ҳамда “Тафсири Ирфон” асарлари бўйича алифболи, частотали, терс лугʻат тузилиб, муаллиф лексикасининг ноёб сўзлар, оригинал ифода воситалари, стилистик усуллар, мавзу кўлами каби турлари тўгʻрисидаги фикрларидан 2020-2023-йилларда бажарилган АМ-ФЗ-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳани тайёрлашда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 12-ноябрдаги 04/1-3230-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида бажарилган изланишларнинг кенгайишига эришилган;
“Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси”даги конкорданс қидирув тизими орқали сўз, сўзшакл, мавзу ҳамда оятлар кесимида қидирув имкониятининг яратилганлиги, калит сўздан олдин келган чап томонлама бирикув ва калит сўздан кейин келган ўнг томонлама сўзлар бирикуви ҳақидаги тадқиқотларидан 2022-2024-йилларда бажарилган ИЛ-402104209 рақамли “Ахборот-қидирув тизимлари (Гоогле, Яндех, Гоогле транслате) учун автоматик ишлов бериш воситаси – ўзбек тилининг морфолексикони ва морфологик анализатори дастурий воситасини яратиш” мавзусидаги инновацион лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 12-ноябрдаги 04/1-3229-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари асосида Гоогле, Яндех, Гоогле транслате автоматик қидирув тизимларидаги морфолексикон базаси бойитилган;
жаҳон ва ўзбек корпус лингвистикасида исломий-маърифий, Қуръони карим ва уларнинг тафсири бўйича яратилган веб-маҳсулотларни тинглаш ва қироат қилишдаги аудио; арабча ҳарфлар талаффузи, тавжид қоидаларини ўрганишдаги видео; асл матн ва таржима матнларнинг мобил иловалараро ва тиллараро берилиши, бош ойнада ифодаланиши тўгʻрисидаги фикрларидан 2016-2018-йилларга мўлжалланган 561624-ЕРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлни бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2024-йил 6-ноябр 2460/02-сон маълумотномаси). Натижада олий таълим тизими жараёнларини электрон модернизациялаш ва халқаролаштириш базаси бойитилган;
“Қуръони карим маънолари таржимаси ва тафсирининг тил корпуси” ишлаб чиқилиши натижасида ҳттпс://тафсири-ирфон.уз/ру/ сайти очиқ фойдаланишга қўйилган ҳамда миллий тил корпуслари учун дастурий таъминот вазифасини бажариши, шунингдек, тафсири-ирфон.уз номли мобил илова яратилиши натижасида ундан омманинг он-лине ва оф-лине фойдаланиши, корпусга киритилган бирликларни морфологик разметкалаш ва ўзак-леммага ажратиши, диний матнга хос сўзлар имлоси ҳақидаги фикрларидан, 2023-2024-йилларда Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканалининг “Бедорлик”, “Ижод завқи”, “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” эшиттиришлари ссенарийсини ёзишда фойдаланилган ва муаллиф билан суҳбатлар уюштирилган. (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024-йил 1-ноябр 26-36-916-сон маълумотномаси). Натижада радиодастурларда берилган маълумотларнинг илмийлиги ва оммабоплиги таъминланган.