Исмоилов Ихтиёржон Аъзамжоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
“Жиноят ва жазо: халқаро ва миллий ҳуқуқий тажрибаларнинг ижтимоий-фалсафий хусусиятлари” 09.00.04 – Ижтимоий фалсафа (фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Fal903
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Наманган давлат университети PhD.03/30.04.2021.F.76.06.
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Мусаев Фахриддин Абдусаттарович фалсафа фанлар доктори, профессор.
Расмий оппонентлар: Дехканов Наримон Бурхонжонович сиёсий фанлар доктори (DSc), профессор, Маткаримова Жамила Дурдиевна фалсафа фанлари доктори(DSc), в.б. профессор.
Этакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади жиноят ва жазога бўйича халқаро ва миллий ҳуқуқий тажрибаларнинг ижтимоий-фалсафий хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
глобаллашув шароитида замонавий жазо амалиётининг уч (ижтимоий адолатни тиклаш, янги жиноятни олдини олиш, маҳкумни ахлоқан тузатиш ва қайта тарбиялаш) стимули жиноий истакнинг шахсий манфаатлар билан бўглиқ мотив, мақсад, миқдор каби мезонлари асосида жиноятчида ижтимоий ижобий қадриятларга бўлган эҳтиёжнинг йўқлиги унинг асосий хусусияти эканлиги фалсафий очиб берилган;
жамиятда жиноятчилик динамикасидаги парадигмал ўзгаришларини баҳоланишнинг ҳуқуқий асослари ва халқаро тажрибаларнинг тадрижий такомиллашуви, амалиётда тенглик, одиллик, инсонпарварлик ва қонунийлик принциплари жамиятда жиноят ва жазо мотивларининг ижтимоий-ахлоқий жиҳатларини белгиловчи дитерминант эканлиги аниқланган;
замонавий ўзбек жамиятида жиноятчиликни ижтимоий детерминасиялаш жамиятда икки (ижтимоий-тирологик, ижтимоий-рол) ёндашувни бирлаштириб, шахсда ижтимоий қадриятлар ва меъёрларни тан олмасликка қаратилган криминоген хусусиятлар амалдаги қонунларга зид мажбуриятларни келтириб чиқариши фалсафанинг сабаб ва оқибат усули орқали очиб берилган;
жамиятда ўрнатилган ижтимоий қадриятлардан бегоналашиш ходисаси жиноятга мойил шахсда руҳий декомренсациялар (ёлғонга асослаган руҳий мувозанатдан фойдаланиш) асосида ўзининг жиноий хулқини ташқи вазиятлар ва бошқа хатти-ҳаракатларидан ахтариши мантиқий асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Жиноят ва жазога оид халқаро ва миллий-ҳуқуқий тажрибаларнинг ижтимоий-фалсафий хусусиятларини ўрганиш бўйича олинган тадқиқот натижалари асосида:
глобаллашув шароитида замонавий жазо амалиётининг уч (ижтимоий адолатни тиклаш, янги жиноятни олдини олиш, маҳкумни ахлоқан тузатиш ва қайта тарбиялаш) стимули жиноий истакнинг шахсий манфаатлар билан бўглиқ мотив, мақсад, миқдор каби мезонларига доир таклиф ва тавсияларидан Республика Маънавият ва маърифат Кенгашининг 2021-йил 5-ноябрдаги 199-сон баёни билан тасдиқланган Республика маънавият ва маърифат маркази Низомида белгиланган “мамлакатимизда амалга оширилаётган сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар, қабул қилинаётган қонун ҳужжатлари, давлат дастурларининг мазмун ва моҳиятини аҳолининг кенг қатламларига етказишга қаратилган тарғибот ишларини амалга ошириш”га қаратилган тарғибот-ташвиқот дастурларини ишлаб чиқишда фойдаланилди (Республика Маънавият ва маърифат ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2023-йил 19-октябрдаги 393-сон маълумотномаси) Натижада, Республика маънавият ва маърифат марказининг жиноятчиликка қарши курашишга доир тадбирлари, тарғибот ишлари ва жазони ижро этишда инсон қадр-қиммати, хавфсизлик ва тартиб масалаларининг тўқнашуви (хавфсизлик учун қадр-қимматни камситиш) ни мониторинг қилиш тизимини такомиллаштиришга хизмат қилган;
жамиятда жиноятчилик динамикасидаги парадигмал ўзгаришларини баҳоланишнинг ҳуқуқий асослари ва халқаро тажрибаларнинг тадрижий такомиллашувига оид хулоса ва тавсияларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” ДМнинг 2022-2024-йиллардаги жиноятчиликни олдини олишга қаратилган ижтимоий-маърифий фаолиятида, жиноятчиликка қарши-курашга доир кўрсатувларни, хусусан, “миллат ва маънавият”, “Ўзбекистон ёшлари”, “Таълим ва тараққиёт” дастурларини самарали ташкил этишда, уларнинг дастур ва сенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси“Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024-йил 19-июлдаги 04-36-864-сон далолатномаси) Натижада, тенглик, одиллик, инсонпарварлик ва қонунийлик принциплари жамиятда жиноят ва жазо мотивларининг ижтимоий-ахлоқий жиҳатлариниг ижтимоий-маърифий фаолияти, жиноятчиликка қарши курашга доир дастурларни тайёрлаш самарадорлигини оширишга хизмат қилган;
замонавий ўзбек жамиятида жиноятчиликни ижтимоий детерминасиялаш жамиятда икки (ижтимоий-тирологик, ижтимоий-рол) ёндашувни бирлаштириш, шахсда ижтимоий қадриятлар ва меъёрларни тан олмасликка қаратилган криминоген хусусиятлар амалдаги қонунларга зид мажбуриятларни келтириб чиқаришига доир илмий янгиликларидан Республика Маънавият ва маърифат Кенгашининг 2021-йил 5-ноябрдаги 199-сон баёни билан тасдиқланган Республика маънавият ва маърифат маркази Низомида белгиланган “мамлакатимизда амалга оширилаётган сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар, қабул қилинаётган қонун ҳужжатлари, давлат дастурларининг мазмун ва моҳиятини аҳолининг кенг қатламларига етказишга қаратилган тарғибот ишларини амалга ошириш”га қаратилган тарғибот-ташвиқот дастурларини ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш фойдаланилди (Республика Маънавият ва маърифат ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2023-йил 19-октябрдаги 393-сонли маълумотномаси) Натижада, Республика маънавият ва маърифат марказининг жиноятчиликка қарши курашишга доир тадбирлари ва тарғибот ишларининг назарий асослари ривожлантиришга, амалиётида тенглик, одиллик, инсонпарварлик ва қонунийлик принциплари жамиятда жиноят ва жазо мотивларининг ижтимоий-ахлоқий жиҳатлари очиб беришга хизмат қилган;
жамиятда ўрнатилган ижтимоий қадриятлардан бегоналашиш ходисаси жиноятга мойил шахсда руҳий декомренсациялар (ёлғонга асослаган руҳий мувозанатдан фойдаланиш) асосида ўзининг жиноий хулқини ташқи вазиятлар ва бошқа хатти-ҳаракатларидан ахтаришига оид илмий янгилик ва тавсиялардан Ўзбекистон Миллий университетида 2018-2020-йилларда бажарилган ПЗ-20170928696-рақамли “Ўзбекистонда ислоҳотлар жараёнини таҳлил этиш ва амалга оширишнинг концептуал-фалсафий методологияси (Ҳаракатлар стратегияси асосида)” мавзусидаги амалий лойиҳа доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий университетининг 2023-йилнинг 17-октябрдаги 04/11-6676-сонли маълумотномаси). Натижалар, жиноят ва жазонинг ҳуқуқий ва ижтимоий-фалсафий жиҳатларини тадқиқ этиш ва назарий асосларини тизимлаштириш, жиноят ва жазо бўйича халқаро ва миллий-ҳуқуқий тажрибаларнинг ўзаро таъсирлашуви ва синтезлашувининг ижтимоий аҳамияти, унинг мезонларини такомиллаштиришга оид назарий-методологик тавсияларни ишлаб чиқишга хизмат қилган.