Рахмонова Сурайё Махмудовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Дастлабки суд муҳокамаси ишни судда кўриш учун тайинлаш шакли сифатида», 12.00.09–Жиноят процесси. Криминалистика, тезкор-қидирув ҳуқуқ ва суд экспертизаси (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.DSc/Yu40.
Илмий маслаҳатчи: Тўлаганова Гулчехра Захитовна, юридик фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, DSc.27.06.2017.Yu.25.01.
Расмий оппонентлар: Миразов Даврон Мирагзамович, юридик фанлар доктори, доцент; Мухитдинов Фахриддин Мухитдинович, юридик фанлар доктори, катта илмий ходим; Мирзаев Азиз Алишерович, юридик фанлар доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш механизмларини такомиллаштириш ва дастлабки муҳокама институтининг оптимал шаклини жорий этиш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
жиноят-процессуал ҳуқуқи назариясида жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш босқичининг назорат-тафтиш, ҳуқуқни таъминловчи, ҳал этувчи вазифалари мавжудлиги исботланган;
тезкор-қидирув тадбирларининг натижалари ўрнатилган тартибда текширилганидан ва баҳоланганидан сўнг жиноят иши бўйича далиллар деб эътироф этилишини қонунда белгилаш таклиф этилган;
тергов камчиликларини судда бартараф этиш орқали жиноят ишини қўшимча терговга юбориш институтини бекор қилиш асослантирилган;
далилларни номақбул деб топиш ва уларни кейинчалик исботлаш предметидан чиқаришга оид қоидаларни қонунда белгилаш таклиф этилган;
дастлабки муҳокама институтини жорий этиш орқали суд муҳокамасига тайинлаш босқичи механизмларини такомиллаштириш асослантирилган;
дастлабки муҳокама институтининг процессуал қоидаларини белгилаш орқали судьянинг ваколатлари доирасини кенгайтириш таклиф этилган;
давлат жиноят-ҳуқуқий сиёсатининг янги ғоя ва вазифаларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш йўли билан суд фаолиятини янада ислоҳ этиш зарурати асослантирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда дастлабки муҳокамага оид тадқиқот бўйича олинган илмий натижалар асосида:
далил тури ва манбаларининг мақбуллиги нуқтаи назаридан, тезкор-қидирув тадбирларининг натижалари жиноят-процессуал қонунчилиги нормаларига мувофиқ текширилганидан ва баҳоланганидан сўнг жиноят иши бўйича далиллар деб эътироф этилишини белгилаш юзасидан ишлаб чиқилган таклифлардан Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 81-моддасининг нормаларини такомиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитасининг 2016 йил 30 ноябрдаги 06/1-05/15-14вх-сон маълумотномаси). Мазкур таклифларнинг жорий этилиши тезкор-қидирув тадбирлари натижасида олинган фактик маълумотларнинг тегишли равишда расмийлаштирилгандан сўнг мақбул далил сифатида эътироф этилишига, Жиноят-процессуал кодекси ва «Тезкор қидирув фаолияти тўғрисида»ги Қонун нормаларидаги ўзаро номувофиқликларнинг бартараф этилишига, шунингдек жиноят иши қўзғатилгунга қадар олиб бориладиган фаолият учун масъул бўлган мансабдор шахсларнинг масъулиятини оширишга хизмат қилган;
судга суриштирувда, дастлабки терговда эълон қилинган айбловни оғирроғи билан ёки ҳақиқий аҳволга кўра дастлабки айбловдан жиддий фарқ қиладиган айблов билан алмаштириш учун ёки бошқа шахсни ишда айбланувчи тариқасида иштирок этишга жалб қилиш учун асослар аниқланган тақдирда ўзгартириш ёки тўлдириш ҳуқуқини белгилаш, бу каби ҳолатларни ҳал қилишда судланувчи ва унинг ҳимоячиси ҳуқуқларини таъминлаш учун суд мажлисида ўн суткагача танаффус эълон қилиш зарурлиги юзасидан ишлаб чиқилган таклифлардан Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 414, 415, 4151, 416, 417-моддаларининг нормаларини такомиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитасининг 2018 йил 10 октябрдаги 06/10-4826/5-сон маълумотномаси). Мазкур таклифларнинг жорий этилиши тергов хатоларини суд муҳокамасининг ўзида бартараф этиш орқали кўшимча тергов тартибидан воз кечишнинг оптимал ҳал этилишини, суд ваколатларини кенгайтирилиши ва тергов сифати бўйича суриштирув, дастлабки тергов органларининг масъулияти янада ошишини таъминлашга ҳисса қўшган;
жиноят иши бўйича далилни номақбул деб эътироф этиш қоидаларини қонунда мустаҳкамлаш юзасидан ишлаб чиқилган таклифлар Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 951моддасининг нормаларини такомиллаштиришда инобатга олинган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитасининг 2018 йил 10 октябрдаги 06/10-4826/5-сон маълумотномаси). Мазкур таклифларнинг жорий этилиши жиноят иши юзасидан қонун бузилиши натижасида олинган фактик ҳолатларни номақбул деб топиш ва уларни айблов мазмунидан чиқариш ҳамда улардан фойдаланишга барҳам беришга, ҳимоя тарафининг далилнинг номақбуллиги масаласида позициясини процессуал асослантиришга хизмат қилган;
жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашнинг замонавий ташкилий-ҳуқуқий механизмларини жорий этиш, хусусан, дастлабки муҳокама институтини жиноят-процессуал қонунига киритиш юзасидан ишлаб чиқилган таклифлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 майдаги ПҚ-3723-сон қарори билан тасдиқланган «Ўзбекистон Республикасининг Жиноят ва жиноят-процессуал қонунчилигини такомиллаштириш Концепцияси»нинг 3.3-бандида ўз ифодасини топган (Ўзбекистон Республикасининг жиноят ва жиноят-процессуал қонунчилигини такомиллаштириш бўйича идоралараро комиссиясининг 2018 йил 22 октябрдаги 22/12-18-139-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг жорий этилиши жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш босқичининг самарадорлиги оширилишига, тортишув принципини реал таъминланишига, суднинг процессуал ваколатларини мустаҳкамлаш ва кенгайтиришга хизмат қилган.
