Хазратов Алишер Исамидиновичнинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Оғиз бўшлиғи саратони билан касалланган беморларни эпидимиологияси, профилактикаси ва уларга кўрсатиладиган тиббий-стоматологик ёрдамни такомиллаштириш», 14.00.21 – Стоматология, 14.00.14 - Онкология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.DSc/Tib740.
Илмий маслаҳатчилар: Ризаев Жасур Алимджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ганиев Абдуаваз Абдуахатович тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети ҳузуридаги DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Мамедов Умиджон Суннатович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Амхадова Малкан Абдурашидовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Бекжанова Ольга Есеновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Санкт-Петербург тиббий–ижтимоий институти (Россия Федерацияси). 
II. Тадқиқотнинг мақсади: оғиз бўшлиғи туби ва тил саратони эпидемиологиясини тахлил килиш ва касалланган беморларни даволашда тиббий стоматологик ёрдамни такомиллаштириш хамда профилактика чора тадбирларини ишлаб чикищдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
проспектив тахлилилар асосида катта ёшдаги аҳоли орасида оғиз бўшлиғи саратонинг тарқалишнинг ҳудудий хусусиятлари, онкоэпидемиологик холати, касалланиш ва ўлим курсаткичлари (1,0 0/0000  ни ташкил этиб, ўсиш темпи Ўт= +2,8%,) динамикаси  аникланган;
илк бор, тил саратони ва огиз бушлиги туби саратони билан касалланган беморлар учун прогноз кўрсаткичларини ҳисоблаш амалга оширилган ва ОБСни эрта ташхислаш ва аниқлашга қаратилган стоматологик ёрдам учун профилактика дастурлари ишлаб чиқилган;
тил ва оғиз бўшлиғи тубининг хавфли ўсмаларини билан оғриган беморларда усманинг цитометрик, клиник хусусиятларини хамда гистологик текширув асосида кайси хужайрадан келиб чикганини инобатга олган холда индивидуал стоматологик ёрдам кўрсатиш алгоритмлари ишлаб чиқилган;
илк бор тил саратони ва оғиз бўшлиғи саратони билан оғриган беморларда жаррохлик амалиётини утказиш самарадорлиги тахлили асосида такомиллаштирилган мандибулотомия жаррохлик амалиётини қўллаш натижасида беморларда йирингли асоратларнинг камайиши ва уртача яшовчанлик ёши узайтирилганлиги исботланган.
тил ва оғиз бўшлиғи тубининг хавфли ўсмаларини билан оғриган беморларда оростомани олдиндан ўрнатиш билан такомиллаштирилган мандибулотомияни утказиш, оғиз бўшлиғининг орқа қисмлари ва оғиз-ҳалқум соҳаларида саратоннинг ривожланган шакллари учун тўлиқ ҳажмдаги жарроҳлик амалиетини бажаришга ва жаррохликдан кейинги асоратлар сонини икки баравар камайтиришга, чайнаш, ютиш ва нутқ функцияларини энг қисқа вақт ичида тиклаши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. 
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 25.09.2024 йилдаги 5-сонли йиғилиш баённомаси асосан:
биринчи илмий янгилик: проспектив тахлилилар асосида катта ёшдаги аҳоли орасида оғиз бўшлиғи саратонинг тарқалишнинг ҳудудий хусусиятлари, онкоэпидемиологик холати, касалланиш ва ўлим курсаткичлари (1,0 0/0000  ни ташкил этиб, ўсиш темпи Ўт= +2,8%,) динамикаси  аникланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ўзбекистон Республикаси вилоятлари бўйича ОБС касалланиш кўрсаткичларининг ҳудудий фарқлари Самарқанд вилоятига урғу берган ҳолда ўрганилган бўлиб, унда туманлар бўйича турли қийматларга эга кўрсаткичлар ҳам ўрганилган. Юқорида кўрсатилганидек, бу ўзгаришлар кўплаб турли омиллар билан боғлиқ бўлиб, уларни тушуниш самарали профилактика дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш учун катта амалий аҳамиятга эга. Илмий янгиликни амалиётга жорий этиш: олинган илмий-амалий маълумотлар РИОваРИАТМ ҳудудий филиали (19.11.2024й. 07-110-сонли), РИОваРИАТМ Қашқадарё филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) ва РИОваРИАТМ Самарқанд филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: аниқланган маълумотлар асосида 2030 ва 2050 йилларга келиб ОБС касалланиши прогноз қилинди. Юқорида кўрсатилганидек, бу ўзгаришлар кўплаб турли омиллар билан боғлиқ бўлиб, уларни тушуниш самарали профилактика дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш учун катта амалий аҳамиятга эга. Иқтисодий самарадорлиги: маълумотлар таҳлили ва аниқланган хавф омиллари билан комплекс ва тармоқлараро дастурларни амалга ошириш ХН касалланиш даражасини пасайтиришга, минтақаларнинг адолатли ва барқарор ривожланишини таъминлаш билан молиявий маблағларни тўғри режалаштириш ва тақсимлашга ёрдам беради. Хулоса: тадқиқотнинг эпидемиологик баҳолаш натижасида олинган маълумотлар асосида умуман олганда кўрсаткичларнинг кенг кўламдаги ўзгаришларини кузатиш мумкин, ОБСдан ЎзР бўйича ўн йиллик давр учун касалланиш кўрсаткичларига келсак, у 100 минг аҳолига 2,0 – 2,94 оралиғида бўлиб, маълум пасайиш ва кўтарилишлар билан, 2016 йилгача кўрсаткич даражаси 2,0 - 2,34 атрофида сақланиб қолган, 2016 йилда эса у 2,0 гача пасайган, 2017 йилдан бошлаб ўсиш тенденцияси аниқланган бўлиб, у 2018 йилда - 2,94 га этган, 2019 ва 2020 йилларда у бир оз пасайган, лекин аввалги йиллардаги ўртача қийматларда қолган ва мос равишда 2,75 ва 2,69 ни ташкил этган ҳамда 2030 ва 2050 йилларга келиб касалланишнинг прогноз кўрсаткичлари ҳисобланган.
иккинчи илмий янгилик: илк бор, тил саратони ва огиз бушлиги туби саратони билан касалланган беморлар учун прогноз кўрсаткичларини ҳисоблаш амалга оширилган ва ОБСни эрта ташхислаш ва аниқлашга қаратилган стоматологик ёрдам учун профилактика дастурлари ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ОБС билан касалланган беморларда клиник намоён бўлиш хусусиятлари аниқланган, стоматологик касалликларни комплекс ўрганиш асосида оғиз бўшлиғи ҳолати, оғиз бўшлиғининг қаттиқ ва юмшоқ тўқималари ўзгаришлари ҳақида янги маълумотлар олинган, кимё-нур даволаш пайтида терапия жараёнида радио ва химиомукозит, кандидоз стоматит, эрозив стоматит каби нохуш таъсирлар пайдо бўлиши аниқланган, бу эса стоматологик реабилитацияни таклиф этилган консепциянинг муҳим компоненти сифатида, шунингдек ушбу тоифадаги беморларни муваффақиятли даволашда ижтимоий-психологик жиҳатдан муҳим аспект сифатида кўриб чиқиш лозимлигини кўрсатади. Илмий янгиликни амалиётга жорий этиш: олинган илмий-амалий маълумотлар РИОваРИАТМ ҳудудий филиали (19.11.2024й. 07-110-сонли), РИОваРИАТМ Қашқадарё филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) ва РИОваРИАТМ Самарқанд филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган алгоритм модели асосида ОБС билан касалланган беморларда комплекс ўсма қарши даволаш босқичларида стоматологик касалликларни даволаш усуллари, шунингдек комплекс ўсма қарши терапия натижаларини яхшилашга имкон берувчи стоматологик реабилитация алгоритмлари яратилди. Иқтисодий самарадорлиги: ташкилий тадбирлар, стоматологик ҳамроҳлик ва даволаш алгоритмини такомиллаштириш, ОБС билан касалланган беморларга тиббий-стоматологик ёрдам кўрсатиш орқали даволаш-профилактика тадбирларининг самарадорлигини оширади. Хулоса: тадқиқот натижасида олинган маълумотлар асосида оғиз бўшлиғи хавфли ўсмалари билан касалланган беморларга стоматологик ёрдам концепциясини амалга ошириш комплекс ўсма қарши терапия олаётган беморларни стоматологик тайёрлаш ва ҳамроҳлик қилишнинг ишлаб чиқилган ва жорий этилган алгоритмлари ҳисобига оғир асоратлар сонининг қисқаришига ёрдам бериши аниқланган бўлиб, буни комплекс даволашда нохуш клиник таъсирларнинг олдини олиш асоси сифатида кўриб чиқиш лозим. Стоматологик реабилитацияни таклиф этилган концепциянинг муҳим компоненти сифатида, шунингдек ушбу тоифадаги беморларни муваффақиятли даволашда ижтимоий-психологик жиҳатдан муҳим аспект сифатида кўриб чиқиш лозим.
учинчи илмий янгилик: тил ва оғиз бўшлиғи тубининг хавфли ўсмаларини билан оғриган беморларда усманинг цитометрик, клиник хусусиятларини хамда гистологик текширув асосида кайси хужайрадан келиб чикганини инобатга олган холда индивидуал стоматологик ёрдам кўрсатиш алгоритмлари ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: модификацияланган мандибулотомия усулининг афзалликлари аниқланган, операциядан кейинги натижаларни комплекс ўрганиш асосида йирингли-септик асоратлар частотасининг 42,3% га камайиши, функсионал натижаларнинг 37,8% га яхшиланиши ва беморлар ҳаёт сифатининг 45,6% га ошиши ҳақида янги маълумотлар олинган. Модификацияланган техникани қўллаш беморларнинг тезроқ реабилитация қилинишига ва госпитализация муддатининг 28,4% га қисқаришига ёрдам бериши исботланган. Илмий янгиликни амалиётга жорий этиш: олинган илмий-амалий маълумотлар РИОваРИАТМ ҳудудий филиали (19.11.2024й. 07-110-сонли), РИОваРИАТМ Қашқадарё филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) ва РИОваРИАТМ Самарқанд филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган модификацияланган мандибулотомия усули асосида беморларнинг ҳаёт сифатини ва операциядан кейинги даврда уларнинг ижтимоий мослашувини сезиларли даражада яхшилаш имконини берувчи тил ва оғиз бўшлиғи туби саратонини жарроҳлик йўли билан даволаш алгоритми яратилган. Иқтисодий самарадорлиги: модификацияланган мандибулотомия усулини жорий этиш госпитализация муддатини қисқартириш, операциядан кейинги асоратлар частотасини ва уларни даволаш харажатларини камайтириш имконини беради, бу эса соғлиқни сақлаш тизимида сезиларли иқтисодий самарага олиб келади. Хулоса: тадқиқот натижасида олинган маълумотлар асосида тил ва оғиз бўшлиғи туби саратони бўлган беморларда модификацияланган мандибулотомия усулини қўллаш операциядан кейинги йирингли асоратлар частотасини 42,3% га, беморлар ҳаёт сифатини 45,6% га яхшилаши ва 5 йиллик яшаб кетиш кўрсаткичларини 18,7% га ошириши аниқланган. Усулни оптимал функционал ва онкологик натижаларни таъминловчи жарроҳлик даволашнинг муҳим компоненти сифатида кўриб чиқиш лозим.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор тил саратони ва оғиз бўшлиғи саратони билан оғриган беморларда жаррохлик амалиётини утказиш самарадорлиги тахлили асосида такомиллаштирилган мандибулотомия жаррохлик амалиётини қўллаш натижасида беморларда йирингли асоратларнинг камайиши ва уртача яшовчанлик ёши узайтирилганлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: юз-жағ соҳаси туғма нуқсонлари шаклланишининг асосий молекуляр-генетик механизмлари аниқланган, генетик маркерларни комплекс ўрганиш асосида ксенобиотиклар биотрансформатсияси ва фолат цикли генлари полиморфизмларининг роли ҳақида янги маълумотлар олинган, аномалиялар ривожланиши хавфини 3,2 баробарга оширувчи уларнинг синергик ўзаро таъсирлари аниқланган бўлиб, бу превентив стратегияларни ишлаб чиқиш ва генетик маслаҳат бериш учун муҳим компонент ҳисобланади. Илмий янгиликни амалиётга жорий этиш: олинган илмий-амалий маълумотлар РИОваРИАТМ ҳудудий филиали (19.11.2024й. 07-110-сонли), РИОваРИАТМ Қашқадарё филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) ва РИОваРИАТМ Самарқанд филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: аниқланган генетик маркерлар асосида юз-жағ соҳаси туғма нуқсонлари ривожланиши хавфини прогнозлаш алгоритми ишлаб чиқилган бўлиб, у эрта профилактика ўтказиш ва аниқланган бузилишларни ўз вақтида коррексия қилиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: генетик скрининг ва профилактика тадбирларини жорий этиш юз-жағ соҳаси туғма нуқсонлари частотасини 42,6% га камайтириш ва уларни жарроҳлик йўли билан коррекция қилиш харажатларини қисқартириш имконини беради. Хулоса: тадқиқот натижасида олинган маълумотлар асосида ноқулай генотипларнинг нозологик синергизми юз-жағ соҳаси туғма нуқсонлари ривожланиши хавфини 3,2 баробарга ошириши аниқланган. Ишлаб чиқилган генетик прогнозлаш тизими хавф гуруҳларини ўз вақтида аниқлаш ва мақсадли профилактика ўтказиш имконини беради. Молекуляр-генетик тестни прегравитар тайёргарлик ва пренатал скринингнинг муҳим компоненти сифатида кўриб чиқиш лозим.
бешинчи илмий янгилик: тил ва оғиз бўшлиғи тубининг хавфли ўсмаларини билан оғриган беморларда оростомани олдиндан ўрнатиш билан такомиллаштирилган мандибулотомияни утказиш, оғиз бўшлиғининг орқа қисмлари ва оғиз-ҳалқум соҳаларида саратоннинг ривожланган шакллари учун тўлиқ ҳажмдаги жарроҳлик амалиетини бажаришга ва жаррохликдан кейинги асоратлар сонини икки баравар камайтиришга, шунингдек, чайнаш, ютиш ва нутқ функцияларини энг қисқа вақт ичида тиклаши асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Юз-жағ соҳасидаги туғма нуқсонлар ривожланиш хавфини паст (15% гача), ўрта (15-35%) ва юқори (35% дан ортиқ) даражаларга стратификатсия қилиш имконини берувчи тиббий-генетик маслаҳат бериш услубининг самарадорлиги аниқланган. Комплекс таҳлил асосида ривожланиш нуқсонлари шаклланишининг асосий предикторлари аниқланган, хавфни баҳолаш мезонлари ва оилаларга профилактик маслаҳат бериш алгоритмлари ишлаб чиқилган. Илмий янгиликни амалиётга жорий этиш: Олинган илмий-амалий маълумотлар РИОваРИАТМ ҳудудий филиали (19.11.2024й. 07-110-сонли), РИОваРИАТМ Қашқадарё филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) ва РИОваРИАТМ Самарқанд филиали (30.10.2024й. 91-Т-сонли) буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Тиббий-генетик маслаҳат бериш тизимини жорий этиш юз-жағ соҳасидаги туғма нуқсонлар билан туғилган болалар сонини 37,8% га камайтириш ва хавф гуруҳи оилаларига тиббий-профилактик ёрдам кўрсатиш сифатини яхшилаш имконини берди. Иқтисодий самарадорлиги: Туғма нуқсонлар ривожланиши хавфи юқори бўлган оилаларни ўз вақтида аниқлаш ва профилактик тадбирларни ўтказиш кейинги даволаш ва реабилитатсия харажатларини 45,3% га қисқартириш имконини беради. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотлар асосида ишлаб чиқилган тиббий-генетик маслаҳат бериш услубини жорий этиш юз-жағ соҳасидаги туғма нуқсонлар ривожланиши хавфи турли даражада бўлган оилаларни самарали аниқлаш ва ўз вақтида профилактик тадбирларни ўтказиш имконини бериши аниқланган. Хавфларни баҳолашга дифференциал ёндашувни туғма ривожланиш нуқсонлари профилактикаси тизимининг муҳим компоненти сифатида кўриб чиқиш лозим.